Obrona Narodowa, której pierwsze oddziały powstały w styczniu 1937 r., z założenia pełniła funkcję organizacji cywilno-wojskowej o charakterze ochotniczym, która miała zwiększyć stan liczebny armii w trakcie pokoju, a także zwalczyć bezrobocie w kraju. W myśl rozkazu z 5 XII 1936, zaplanowano utworzenie 12 batalionów na terenie niemal całego kraju.
Departament Piechoty M.S.Wojsk. wydał w czerwcu 1937 wytyczne, które jasno określały, że ON musi składać się z jednostek pełnowartościowych o dużej sprawności alarmowej, a także wysokiej gotowości bojowej. Dyslokacja oddziałów ON wskazywała na obszary szczególnie wrażliwe z punktu widzenia obrony państwa oraz przeprowadzenia mobilizacji. Wytyczne te ściśle dotyczyły przede wszystkim jednostek śląskich oraz pomorskich.
Nie przewidywano skoszarowania oddziałów Obrony Narodowej, co pozwalało na organizację ich w miejscowościach, w których nie stacjonował żaden garnizon wojskowy. Służba w ON miała charakter terytorialny, a zatem nowo sformowane jednostki, utworzone z miejscowych zasobów ludzkich, postanowiono związać z terenem stanowiącym ich bazę rekrutacyjną. Mundury były przechowywane przez żołnierzy w swoich miejscach zamieszkania, zaś broń oraz wyposażenie przechowywano w okolicznych posterunkach Policji Państwowej lub okolicznych jednostkach wojskowych.
Największą jednostką organizacyjną Obrony Narodowej była brygada i półbrygada. Struktura organizacyjna brygady składa się z dowództwa, oddziałów zwiadowców, baterii lub plutonu artylerii oraz minimum czterech batalionów piechoty. Dla półbrygady przewidziano jedynie pluton artylerii oraz dwa lub trzy bataliony piechoty.
Bataliony ON, które w czerwcu 1937 podzielono na etaty od numeru 1 do 4, w maju 1939 podzielono na typy, odpowiednio I, II, III, IV oraz “S” (typ forteczny). Podzielono także kompanie kolarzy na te typu “K” oraz “KS”. Etatowy podział cechował stan osobowy oraz wyposażenie określonego batalionu. Do września 1939 r. utworzono 16 dowództw brygad i półbrygad oraz 82 bataliony Obrony Narodowej.
We wrześniu 1939 r. bataliony Obrony Narodowej zostały podporządkowane do Armii “Modlin”, “Pomorze”, “Poznań”, “Łódź”, “Kraków”, “Karpaty”, a także do Lądowej Obrony Wybrzeża w postaci Morskiej Brygady ON, Korpusu Ochrony Pogranicza oraz Samodzielnej Grupy Operacyjnej “Narew”. Ochotnicy w szeregach ON składali się przede wszystkim z rezerwistów, przedpoborowych, poborowych z kategorią “D”.
Strzelec ochotnik umundurowany jest w mundur sukienny wz. 19. Zgodnie z rozkazem z 1937, kołnierz kurtki żołnierskiej jest obszyty biało-czerwonym emblematem, który był przeznaczony dla Obrony Narodowej. Cechą charakterystyczną dla ON była także rogatywka wz. 38, która wyróżniała się metalowym orzełkiem zamiast haftowanego. Na nogach strzelca zaciągnięte trzewiki żołnierskie wz.31. Żołnierz nosi na pasie ładownice pojedyncze systemu Mannlichera. Wyposażenie armii zaborczych było powszechnym widokiem w oddziałach ON, a szczególnie w batalionach typu I, którym był baon “Rzeszów”. Obok ładownic umocowany jest bagnet francuski wz. 86/93, austriacka łopatka piechoty m1910 oraz chlebak wz. 25. Ochronę przeciwgazową stanowi maska wz.24 przenoszona w metalowej puszce. Plecak wz. 22, przypięty hakiem do ładownic, jest wyposażony jedynie w płaszcz wz 19, płachtę namiotową, rację żywnościową typu “S” oraz prywatne wyposażenie żołnierza. Batalion “Rzeszów” w trakcie mobilizacji nie otrzymał koców, hełmów ani opatrunków osobistych. Żołnierz uzbrojony jest w karabin Berthier wz. 07/15.
Uczestnik sesji: Mikołaj Michalak
Zdjęcia: Dominik Nicałek
