Motocykl Sokół 1000 M111 to legendarny przedwojenny motocykl, który dziś ma wielką wartość kolekcjonerską, a wokół niego narosło wiele nieprawdziwych mitów. Był to także największy motocykl polskiej produkcji.

Już od początku istnienia II RP, fakt nieposiadania jednego typu motocykla, który mógłby służyć celom zarówno wojskowym, jak i cywilnym był poważnym problemem. Podczas I wojny światowej motocykli używano w jednostkach zwiadowczych, łączności i transportu. Szczególnie groźną bronią stawał się motocykl zaopatrzony w wózek boczny i broń maszynową. Po zakończeniu wojny polsko - bolszewickiej WP eksploatowało kilka typów motocykli. Były to np. angielskie B.S.A i Triumph przywiezione przez Armię Hallera, czy amerykańskie Harley Davidson i Indian, zakupione w 1921 roku.

Pierwsze przygotowania do produkcji motocykli rozpoczęto na przełomie lat 1927 - 28. Między innymi Władysław Zaleski wytwarzał w Opalenicy w małej serii ciężkie motocykle Lech. Jednak dopiero w Centralnych Warsztatach Samochodowych (przemianowanych w 1928 r. na Państwowe Zakłady Inżynierii), które pracowały głównie dla potrzeb wojska, zaczęto tworzyć dojrzałe konstrukcje, jak np. motocykl CWS M55 (opisany oddzielnie). Okazał się on nieudany, a przy jego produkcji dało się zauważyć brak potrzebnego doświadczenia w projektowaniu i produkcji. Jedyne, co stało się zasługą M55, to poruszenie stagnacji w porozbiorowej Polsce, jak też stworzenie solidnych podwalin pod nowy motocykl.

Jeszcze podczas produkcji CWS M55, to jest w 1931 roku, w Państwowych Zakładach Inżynierii w Warszawie, zapadła decyzja o konieczności skonstruowania ciężkiego motocykla dla Wojska Polskiego. PZInż były jedynymi w Polsce zakładami państwowymi z dziedziny motoryzacyjnej, a wchodzące w ich skład Centralne Warsztaty Samochodowe (CWS), mogły pracować nieprzerwanie dzięki państwowym dotacjom.

Prace rozpoczęto w Biurze Studiów PZInż. Głównym konstruktorem nowego typu motocykla został inż. Zygmunt Okołów, zaś w skład zespołu konstruktorskiego wchodzili m.in., inżynierowie Mordasewicz i Bidziński oraz dyplomowani technicy Poraziński, Raczek i Gebler. Zespół miał kierować się przeznaczeniem wojskowym motocykla, co obligowało do kompromisów. Musiało się to odbić na cenie maszyny, jej niskiej ekonomiczności. Motocykl był w konsekwencji wyjątkowo ciężki i nienowoczesny, choć parametry ruchowe, funkcjonalność, łatwość obsługi na pewno były pozytywnymi cechami największego polskiego motocykla. Pierwsze prototypy ruszyły do prób drogowych w 1932 roku. Ostatecznie na wiosnę 1933 roku zaprezentowano CWS M111, zwany od 1935 roku Sokołem 1000 M111.

Prace rozpoczęto w Biurze Studiów PZInż. Głównym konstruktorem nowego typu motocykla został inż. Zygmunt Okołów, zaś w skład zespołu konstruktorskiego wchodzili m.in., inżynierowie Mordasewicz i Bidziński oraz dyplomowani technicy Poraziński, Raczek i Gebler. Zespół miał kierować się przeznaczeniem wojskowym motocykla, co obligowało do kompromisów. Musiało się to odbić na cenie maszyny, jej niskiej ekonomiczności. Motocykl był w konsekwencji wyjątkowo ciężki i nienowoczesny, choć parametry ruchowe, funkcjonalność, łatwość obsługi na pewno były pozytywnymi cechami największego polskiego motocykla. Pierwsze prototypy ruszyły do prób drogowych w 1932 roku. Ostatecznie na wiosnę 1933 roku zaprezentowano CWS M111, zwany od 1935 roku Sokołem 1000 M111.

Nowa maszyna przypominała nieco swojego niechlubnego poprzednika, choć tylko zewnętrznie. Konstrukcyjnie i technologicznie był już prawidłowo opracowany, nie posiadając jego wad. Pozostała stara rama, ale zamontowano dolnozaworowy, dwucylindrowy silnik widlasty o pojemności 995,4 cm3. Motocykl miał masę 270 kg, a z wózkiem blisko 375 kg i kosztował 4200 zł, czyli tyle, ile mały samochód. Motocykl był zbyt drogi dla przeciętnego odbiorcy cywilnego. W terenie wygrywały z podobnymi konstrukcjami Harleya Davidsona i Indiana.

Silniki Sokoła 1000 produkowano w Zakładach Mechanicznych "Ursus", w Czechowicach pod Warszawą. Wchodziły one w skład PZInż. Podwozia motocykli, wózki boczne i montaż pojazdów wykonywano w Oddziale Motocykli Fabryki Samochodów Osobowych i Półciężarowych PZInż. w Warszawie przy ul. Terespolskiej 36. Silniki Sokoła 1000 poza zastosowaniem motocyklowym wykorzystywane były do napędu motorowych drezyn kolejowych DKM, jak również do przednionapędowego podnośnika hydraulicznego. 

Motocykl Sokół służył do wielu zadań we wszystkich formacjach W.P. Jeździł w służbie Policji Państwowej i Poczty Polskiej. Zasłużył się też sportowo. Do historii przeszły sukcesy polskich załóg podczas Olimpijskiego Zjazdu Motocyklowego, który był częścią Olimpiady w Berlinie w 1936 roku, czy zwycięstwa w Rajdzie Tatrzańskim i szczególnie ciężkim Rajdzie Patrolowym Szlakiem Marszałka Piłsudskiego, organizowanym corocznie na trasie długości prawie 2800 km.

W Wojsku Polskim używano go w łączności, oddziałach rozpoznawczych oraz służył jako stanowisko rkm-u. Znajdował się tez na stanie wojsk pancernych. Dla przykładu należy wskazać, iż w 12 Batalionie Pancernym było 37 maszyn tego typu, a w 10 Brygadzie Kawalerii było łącznie 266 motocykli - na podstawie zdjęć właśnie Sokół 1000. W Szwadronie Łączności nr 7  w Poznaniu znalazły się najpewniej włąsnie motocykle Sokół 1000 w ilości 8 sztuk. Ogółem w W.P. służyło w 1939 roku ponad 1100 maszyn typu Sokół 1000 i Sokół 600.

Sokoły 1000 we wrześniu 1939 roku sprawiły się świetnie. Były to maszyny niezawodne, które charakteryzowały się jednak zbyt dużym zużyciem paliwa. Część motocykli Sokół 1000 znalazła się w niemieckiej i sowieckiej służbie. Ze względu na ich klasę i świetne wykonanie włączono je do jednostek pomocniczych III Rzeszy. Kilkadziesiąt sztuk znalazło się też na Węgrzech wraz z ewakuowaną 10 BK i prawdopodobnie były używane przez armię węgierską.

Motocykl był, jak wspomniano motocyklem drogim, co wyszło mu na dobre, gdyż minimalizowało szansę zezłomowania, stąd tak duża liczba do dziś sprawnych maszyn. Oblicza się, że w samej Polsce znajduje się 25 sztuk oficjalnie, a kilka lub kilkanaście znajduje się w rękach prywatnych kolekcjonerów w stanie rekonstrukcji. Do tego kilka sztuk można znaleźć zagranicą.

Dane techniczne:

Układ cylindrów: dwucylindrowy, w układzie widlastym, rozwarcie cylindrów 45o, chłodzony powietrzem
Pojemność skokowa: 995,4 cm3
Średnica x skok cylindra: 83x92 mm
Stopień sprężania: 5:1
Moc trwała: 18 KM przy 3000 obr./min.
Moc maksymalna: 20-22 KM przy 4000 obr./min.
Zasilanie: gaźnik Zenith MC22 (lub MC26)
Rozruch: kickstarter
Instalacja elektryczna: prądnica 6V 45W
Zapłon: bateryjny
Akumulator: 6V 20Ah.
Opony: 4,40x19
Długość: 2540 mm
Szerokość: 1740 mm;
Wysokość: 1135 mm;
Rozstaw osi: 1464 mm;
Rozstaw kół: 1205 mm;
Masa własna solo/z wózkiem: 270/375 kg;
Dopuszczalne obciążenie: ok. 280 kg.
Zużycie paliwa: 7-7,5l/100km
Zużycie oleju: 0,3l/100km
Prędkość:użytkowa 60km/h, maksymalna z koszem 90km/h

Zapraszamy także do lektury artykułu "Polski motocykl „C.W.S”. model M. 111" z 1933 r. autorstwa kpt Jerzego Kuleszy.