Wyposażenie » Sprzęt optyczny

Dalmierz-wysokościomierz stereoskopowy 3m Levallois
Dalmierz-wysokościomierz stereoskopowy 3m Levallois

Jeszcze przed wprowadzeniem na wyposażenie WP przeciwlotniczych armat 75 mm wz. 36/37/38 najnowocześniejszym sprzętem do zwalczania samolotów nieprzyjaciela na średnich wysokościach było 14 francuskich armat Schneidera wz. 22/24 kalibru 75 mm wchodzące w skład 1 i 2  Morskiego Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej z Gdyni i Helu. Działa te Kierownictwo Marynarki Wojennej zakupiło od marynarki francuskiej jeszcze w 1929 roku i chcąc stworzyć sieć obrony wybrzeża umieściło na stropach betonowych schronów amunicyjnych. Donośność armat w pionie wynosiła 8000, a w poziomie 14 100 m, szybkostrzelność do 15 strzałów na minutę. Armaty zgrupowano w 7  dwudziałowych bateriach i rozmieszczono odpowiednio 3 na Helu oraz 4 w obrębie Gdyni. Dywizjon był przez większą część czasu swojego istnienia jednostką wyposażoną w najnowocześniejszy sprzęt przeciwlotniczy w WP. Poza omawianymi wyżej armatami posiadał także aparat centralny (tylko 1 szt.) oraz przynajmniej jeden egzemplarz dalmierza-wysokościomierza firmy  OPL  o bazie optycznej 3 m i 24 krotnym powiększeniu (niektóre dane mówią o powiększeniu 25 krotnym).

 

Urządzenie składało się z czterech elementów:

  • dalmierza właściwego będącego stalową rurą o długości całkowitej 3 metrów i średnicy 140 mm z umieszczonymi w nim zespołami pryzmatów, oczników i kątownic. Podziałki zastosowane w dalmierzu wynosiły dla odległości do 1 500 do 30 000 metrów, a dla wysokości od 800 do 10 000 metrów. Podstawowe urządzenie optyczne transportowane było w całości, w podłużnej skrzyni oznaczonej numerem 3 o wadze własnej 70 kg, waga całkowita dalmierza w skrzyni 152 kg przy czym sam dalmierz bez drobnego oprzyrządowania ważył 67 kg.

  • łoża połączonego zawiasowo z kołyską służącego do połączenia dalmierza właściwego  z podstawą za pomocą czterech średni złączeniowych. W łożu mieściło się pomieszczenie mechanizmu nachyleniowego wysokościomierza. Mechanizm ten służył do odpowiedniego obracania dalmierzem w płaszczyźnie pionowej podczas celowania – ustalanie położenia dalmierza odpowiednio do wysokości obserwowanego celu. Obrotu całym dalmierzem dokonywano za pomocą umieszczonego z lewej strony pokrętła nachyleniowego. Obok mechanizmu nachyleniowego, znajdowała się aparatura pomiarowa służąca do ustalania wysokości i szybkości obiektu będącego w polu widzenia dalmierzystów. Ze względu na czułość umieszczonych w łożu urządzeń cały element zaopatrzono w pokrowiec brezentowy.  Łoże transportowano w skrzyni numer 2 o wadze własnej 60 kg, waga całego elementu wraz ze skrzynią 142 kg.

  • składanej zawiasowo, trójnożnej podstawy wyposażonej w okrągłe podkładki ustawne o regulowanym skoku służące do poziomowania całego dalmierza i zapobiegające zapadaniu się urządzenia w gruncie. W podstawie znajdował się mechanizm kierunkowy służący do powolnego obracania dalmierzem wraz z łożem w płaszczyźnie poziomej podczas śledzenia celu. Mechanizm posiadał również możliwość szybkiego obrotu dalmierza. Podstawa przewożona była w skrzyni numer 1 o wadze własnej 34, całość elementu wraz ze skrzynią 78  kg.

  • sprawdzianu służącego do regulowania dalmierza za pomocą tzw. łaty ustawianej na dwóch niewielkich trójnożnych wspornikach. Na obu końcach łaty znajdowały się tarcze z czarną kreską pionową.  Odstęp między kreskami odpowiadał ściśle długości podstawy obserwacyjnej dalmierza.

  • przyrządu oświetlającego będącego zespołem połączonych kablami latarek oraz skrzynki z połączonymi szeregowa 3 ogniwami 4,5 woltowymi. Każda z pięciu lunetek oświetlała inną część dalmierza: płytki ogniskowe dalmierza,  wskaźniki lunetek kierunku i wysokości oraz służące do wprowadzania ustaleń bębny wysokości i odległości.

Obsługa dalmierza składała się z 4 kanonierów: stojącego po środku urządzenia przodem do oczników dalmiercy, odczytywacza stojącego pośrodku dalmierza głową w zwróconą w kierunku okienka będna wysokości oraz celowniczych wysokości i kierunku stojących po bokach dalmierza odczytujących wskazania z odpowiednich lunetek.

Pierwotna wersja dalmierza- wysokościomierza stereoskopowego 3m OPL oznaczona jako wz. A o wadze całkowitej 355 kg posiadała też ulepszoną konstrukcyjnie wersję wz. A2 o wadze całkowitej 372 kg. Wprowadzone w nowszej wersji zmiany dotyczyły, poza wzmocnieniem konstrukcji, raczej drobnych usprawnień jak zmniejszenie wymiarów niektórych podzespołów, czy wymiana lub usunięcie niektórych przełączników. O jakości dalmierza może świadczyć fakt, że prawdopodobny błąd przy obliczaniu odległości wynosił dla wysokości:

  • 4000 metrów / odchylenie 10,6 metry

  • 6000 metrów / odchylenie 24 metry

  • 8000 metrów / odchylenie 42 metry

  • 10 000 metrów / odchylenie 66 metrów

Zachowany w petersburskim Wojskowo-historycznym Muzeum Artylerii, Wojsk Inżynieryjnych i Łączności egzemplarz polskiego dalmierza 3m to właśnie wersja A2, posiada on komplet tabliczek w języku polskim z oznaczeniami firmy Optique et précision de Levallois (OPL). Dostępne źródła podają, że w połowie 1936 roku WP dysponowało 24 egzemplarzami dalmierzy 3 metrowych produkcji OPL.

 

Jędrzej Korbal