Wyposażenie » Sprzęt artyleryjski

40 mm amunicja przeciwlotnicza
40 mm amunicja przeciwlotnicza

Budowa granatu służącego do strzelań przeciwlotniczych nieco różniła się od stosowanych w artylerii polowej. Standardowy granat świetlny wz. 1936, wykonany ze stali, miał głowicę wkręconą w skorupę i był zaopatrzony w dwa zapalniki: głowicowy i denny. Granat zawierał ładunek wybuchowy w postaci trotylu wprasowanego umieszczonego w części górnej oraz ładunku świetlnego umieszczonego w części dolnej. W ładunku wybuchowym w podłużnym wydrążeniu umieszczona została pochwa z podsypką pobudzającą. Zapalnik głowicowy wkręcano w oko głowicy, zapalnik denny - w dno skorupy. Przy uderzeniu granatu o przeszkodę zapalnik głowicowy działał, a wybuch jego spłonki pobudzającej przenosił się na podsypkę pobudzającą, wywołując wybuch ładunku wybuchowego, a stąd i wybuch granatu. Przy wystrzale zapalnik denny granatu działał i zapalał ładunek świetlny. Ładunek ten palił się przez 10 sekund, wydzielając czerwone światło, które uwidoczniało granat w czasie lotu, co ułatwiało wstrzeliwanie się do celów powietrznych. Przy strzelaniu z dużą szybkością światło wydzielane przez kolejne granaty uwidoczniało tor. Konstrukcja opisywanego automatycznego zapalnika została tak pomyślana, że w sytuacji gdy nie napotkał on na swojej drodze przeszkody, wybuchał po przebyciu około 4800 metrów (początkowo 11,5 sekundy, później wykorzystywano również amunicję eksplodującą samoczynnie po 14 sekundach). Wewnątrz zapalnika płomień przenosił się na podsypkę pobudzającą w ładunku wybuchowym, wywołując jego wybuch; stąd i wybuch granatu.

 

Poglądowa scena łódkowania fabrycznie zapakowanej amunicji. Znaczna cześć przewożonych w bateriach naboi znajdowała się tekturowych tubach, z których wydobywano je dopiero w momencie kompletowania łódek amunicyjnych.

 

 

Waga całego pocisku z zapalnikami wynosiła 995 gramów. Kilkukrotne próby amunicji wykazały, że samolot trafiony jednym pociskiem, bez względu na miejsce trafienia, nie miał w zasadzie szans na utrzymanie się w powietrzu. Eksplozja znajdującego się wewnątrz skorupy granatu materiału wybuchowego powodowała według obserwatorów strzelań wyrwy w poszyciu ostrzeliwanych samolotów metalowych o powierzchni przeszło 1 metra kwadratowego.

 

Głowica pomalowana była farbą białą, a tułów (do pierścienia wiodącego) farbą żółtą. Poniżej pierścienia wiodącego

tułów i płask denny pomalowany był czarnym lakierem. Cena jednego krusząco - świetlnego granatu wynosiła 40 zł, a koszt łuski to 2 zł. Istniał również 40 mm granat szkolny wz. 36, którego cena wynosiła 30,90 zł przy czym szczegółów jego malowania niestety nie udało się ustalić. Ponadto w zestawie sprzętu do wyszkolenia z działoczynów znajdował

się przekrój granatu oraz obu zapalników.

 

Wytwarzane przez Państwową Fabrykę Amunicji w Skarżysku oraz Fabrykę Amunicji nr 2 w Kraśniku naboje kalibru 40 mm cieszyły się dobrą opinią, czego dowodem jest krótka i wymowna opinia ze wspólnych ćwiczeń letnich wszystkich jednostek opl z 1938 roku: Amunicja do dz. 40 mm w użyciu za czas szkoły ognia nie wykazała żadnych niedomagań poza dwoma wypadkami niewybuchu pomimo trafienia rękawa. Biorąc pod uwagę, że w szkole ognia brało udział 36 działonów, które wystrzeliły łącznie kilka tysięcy pocisków, jeden niewybuch nie był najmniejszym powodem do zmartwień.

 

W skrzyni dobrze widoczne tuby nabojowe, kanonierzy wydobywają umieszczone na wcisk w opakowaniach
granaty krusząco-świetlne. Każda skrzynia mieściła 12 tub nabojowych. Widoczny na zdjęciu system transportu
amunicji chronił ją przez uszkodzeniem i wilgocią.

 

 

Na początku kwietnia 1938 roku I Oddział Sztabu Głównego wydał tajne pismo „Granat ppanc. do działka 40 mm wz. 36” (L.dz.451/tjn.38). Wynikało z niego, że DepUzbr. opracował zgodnie z otrzymanym poleceniem granat ppanc. dla produkowanych już w kraju armat przeciwlotniczych. Ciężar oraz stal zastosowaną do wyrobu skorupy utrzymano na identycznym poziomie, co dotychczas wytwarzane granaty świetlne. W części przedniej 40 mm pocisk przeciwczołgowy zaopatrzony został w czapę ciągnioną z mosiądzu, co z kolei pozwoliło na uzyskanie identycznego kształtu co granat krusząco - świetlny. Miało to pozwolić na zunifikowanie tabel strzelniczych dla obydwu wzorów amunicji. Szereg prób, jakie przeprowadzono z nowym wzorem amunicji posiadającej zapalnik denny wypadło pomyślnie. Strzelanie do płyty jednorodnej grubości 40 mm, ustawionej pod kątem 60o, dało przebicie na odległość 1300 metrów. W chwili przygotowywania przywoływanego dokumentu, ITU opracowywało już warunki techniczne dla opisywanej amunicji. W tej sytuacji prace nad adaptacją armat 40 mm jako broni ppanc. uznano za zakończone, a DepUzbr. oraz ITU miały przystąpić do skonstruowania nowej, 47-milimetrowej armaty ppanc. Pociski przeciwpancerne oznaczone jako wz. 37, inaczej niż amunicja krusząco-świetlna, nie były malowane, a tylko zabezpieczane przed oddziaływaniem wilgoci etc.

 

Amunicja ppanc., jak wiele elementów uzbrojenia WP, padła ofiarą tezy, że sprzęt mający wejść na wyposażenie jednostek musi być całkowicie dopracowany i spełniać gross stawianych oczekiwań. Stąd w trakcie prób, które w od 1937 roku prowadził ITU i CBBal. znajdowały się przynajmniej trzy wersje granatów ppanc. Pilotażowe serie produkcyjne tej amunicji opuściły już przed wybuchem wojny krajowe zakłady i trafiły do części jednostek (potwierdzają to m.in. relacje dowodów baterii).

 

Skompletowane przez Stowarzyszenie Bateria Motorowa Artylerii Przeciwlotniczej skorupy i łuski granatów krusząco - świetlnych wz. 36 oraz amunicja przeciwpancerna.

 

 

BUDOWA NABOJU

Naboje do armaty przeciwlotniczej wz.1936 były nabojami zespolonymi. Nabój składał się z:

  • pocisku,

  • zapalnika lub zapalników, które powodowały wybuch lub rozprysk pocisku,

  • ładunku prochowego miotającego w łusce, którego spalanie się powoduje wyrzucenie pocisku z lufy,

  • zapłonnika, który służy do zapalania ładunku prochowego.

Pocisk. Każdy pocisk składał się ze skorupy, ładunku wewnętrznego oraz części dodatkowych, powodujących działanie pocisku. W skorupie rozróżnia się:

  • tył, na którym jest osadzona i zaciśnięta łuska, zawierająca ładunek prochowy, tył jest zakończony płaskiem dennym.
  • tułów;
  • głowice, zakończoną płaskiem głowicowym, ma ona u góry nagwintowane oko, w które jest wkręcany zapalnik.

Prócz tego są na powierzchni skorupy:

  • pierścień wiodący z czerwonej miedzi, umieszczony między tyłem a tułowiem pocisku, pierścień ten o średnicy nieco większej niż średnica lufy między brózdami gwintów zapewnia dokładne umieszczenie pocisku w położeniu załadowania i wraz z gwintami lufy powoduje ruch obrotowy pocisku dookoła jego osi oraz uniemożliwia uchodzenie gazów w przód, między pociskiem a ścianą przewodu lufy.
  • zgrubienie środkujące między głowicą, a tułowiem pocisku, ma ona średnicę nieco większą niż średnica tułowia i zapewnia wraz z pierścieniem wiodącym zbieżność osi pocisku z osią przewodu lufy oraz nie pozwala pociskowi obijać się o ścianę przewodu lufy

 

Do strzelania z armaty 40 mm przeciwlotniczej wz.1936 używano granatu świetlnego wz.1936 oraz granatu pancernego wz.1937.

 

Poglądowy rysunek podstawowego rodzaju amunicji wykorzystywanego przez polskie armaty Bofors
wz. 36 i 38 - nabój z granatem krusząco-świetlnym.

 

GRANAT WZ.1936

Granat świetlny wz.1936, wykonany ze stali, miał głowicę wkręconą w skorupę i jest zaopatrzonyw  dwa zapalniki: głowicowy i denny. Granat zawiera ładunek wybuchowy w postaci trotylu wprasowanego umieszczonego w części górnej oraz ładunku świetlnego umieszczonego w części dolnej. W ładunku wybuchowym jest umieszczona w podłużnym wydrążeniu pochwa z podsypką pobudzającą. Zapalnik głowicowy jest wkręcony w oko głowicy, zapalnik denny - w dno skorupy.

 

Działanie. Przy uderzeniu granatu o przeszkodę zapalnik głowicowy działa, a wybuch jego spłonki pobudzającej przenosi się na podsypkę pobudzającą, wywołując wybuch ładunku wybuchowego, a stąd i wybuch granatu. Przy wystrzale zapalnik denny granatu działa i zapala ładunek świetlny. Ładunek ten pali się w czasie 10 sekund wydzielając czerwone światło, które uwidocznia granat w czasie lotu, co ułatwia wstrzeliwanie się do celów powietrznych. Przy strzelaniu z dużą szybkością światło wydzielane przezkolejne granaty uwidocznia tor. Gdy palenie ładunku świetlnego się kończy, a granat nie napotkał przeszkody,któraby powodowała działanie zapalnika głowicowego, płomień przenosi się na podsypkę pobudzającą w ładunku wybuchowym, wywołując jego wybuch, a stąd i wybuch granatu.

 

Barwy. Głowica pomalowana była farbą białą, a tułów (do pierścienia wiodącego) farbą żółtą. Poniżej pierścienia wiodącego tułów i płask denny jest pomalowany czarnym lakierem.

 

Znakowanie. Na głowicy granatusą namalowane czarne znaki, które oznaczały:

wiersz 1.... rodzaj materiału wybuchowego;

wiersz 2....wytwórnię, która dokonała nabicia, numer partii i rok nabicia;

wiersz 3....nazwę pochodzenia materiału wybuchowego oraz numer jego partii i rok wyrobu;

wiersz 4....barwa ładunku świetlnego.

 

Przykład:

 

Tp........trotyl wprasowany;

B-1-36....wytwórca Bofors, partia nabicia 1 z roku 1936;

NB-2-36....trotyl z wytwórni Nobel, partia wyrobu 2 z roku 1936;

Czerw.....światło czerwone.

 

Ponadto na drugiej stronie głowicy wybijano znaki, które oznaczały:

  • hutę, z której pochodzi stal i numer wytopu stali;

  • numer partii i rok wyrobu;

  • cechę rzeczoznawcy, który odbierał skorupy;

 

Przykład

St-1520...stal pochodzi z huty Starachowice, numer wytopu stali 1520;

Sk-2-36...wytwórnia Skarżysko, partia 2 z roku 1936;

Z...cecha rzecznoznawcy;

 

Dane techniczne:

Masa granatu: 0,955 kg (z zapalnikami)
Masa ładunku wybuchoweg 0,044 kg
Masa ładunku świetlnego 0,034 kg

 

 

GRANAT PANCERNY WZ.1937

Granat pancerny wz.1937 wykonany był ze stali, miał ostrą główkę, wkręconą w oko skorupy i był zaopatrzony w zapalnik denny, wkręcony w dno skorupy i był zaopatrzony w zapalnik denny, wkręcony w dno skorupy. Granat zawierał ładunek wybuchowy.

 

Dane techniczne:

Masa granatu: średnio 1 kg

 

 

ZAPALNIKI

Do strzelania z 40 mm armaty przeciwlotniczej wz.1936 używało się następujących zapalników:

  • zapalnika głowicowego wz.1936;

  • zapalnika dennego wz.1936;

  • zapalnika dennego wz.1937,

Zapalnik głowicowy wz.1936. Był to zapalnik uderzeniowy piorunujący o działaniu natychmiastowym, przeznaczony dla granatu świetlnego. Masa zapalnika wynosiła 0,030 kg. Górny płask główni w barwie białej. Na główne zapalnika, oznaczano wymiary średnic i wzór zapalnika, wytwórnię, numer partii i rok nabicia, np.

  • 12/20 - wz.36

  • Pk-1-36

Oznaczało to:

  • 15/20 - wymiary średnic zapalnika / licznik oznaczał średnicę nagwintowanej części ogona zapalnika, a mianownik średnicę przedniej podstawy jego główki/.

  • wz.36 - wzór 1936

  • Pk - wytwórnia "Pocisk"

  • 1-36 - partia 1 z roku 1936

Zapalnik denny wz.1936 jest to zapalnik rozpryskowy, przeznaczony do granatu świetlnego.

1. Ciężar: 0,010 kg.

2. Barwy: zapalnik jest polakierowany.

3. Znaki.

 

Zapalnik denny wz.1937 jest to zapalnik piorunujący uderzeniowy o działaniu ze zwłoką 0,02 sek. przeznaczony do granatu pancernego.

 

ŁUSKA I ŁADUNEK PROCHOWY

Do strzelania z 40 mm armaty przeciwlotniczej wz.1936 używa się ładunków prochowych, umieszczonych w łuskach. Ładunki wykonane były z prochu taśmowego Nks lub N13. Ciężar ładunku prochowego wynosił 0,220 kg.

 

Łuska była mosiężna i zaopatrzona w zapłonnik. Ciężar łuski wraz z zapłonnikiem wynosiła 0,905 kg. Zewnętrznie łuska dzieliła się na:

- szyjkę, to jest najwęższą część łuski, która obejmowała tył pocisku,

- tułów, który jest z lekka stożkowaty,

- dno, w którego środek jest wtłoczony zapłonnik,

- kryzę, za którą chwyta wyrzutnik przy otwieraniu zamka,

 

Zapłonnik był to zapłonnik łuskowy wz.1936, uderzeniowy, który składał się z kadłuba, ładunku prochowego (proch czarny, w kadłubie, przytrzymany korkiem z wosku), spłonki w osłonie, młoteczka oraz oczka zabezpieczającego.

 

Przy oddawaniu strzału iglica uderzała o młoteczek zapłonnika. Młoteczek, zgniatając oczko zabezpieczające, powodowała zapalenie się spłonki, która zapalała ładunek prochowy w zapłonniku.

 

Znakowanie łuski.

Znaki umieszczone na płasku dennym łuski oznaczały:

Wiersz 1 – kaliber i wzór działa

Wiersz 2 – rodzaj i ciężar prochu, wytwórnia prochu, partia i rok wyrobu.

Wiersz 3 – szybkość początkowa

Wiersz 4 – rodzaj granatu oraz wytwórnia, partia i rok wykonania.

Wiersz 5 – wytwórnia, która nabiła łuskę i zespoliła nabój, partia i rok nabicia.

 

Przykład

40 mm wz.36 – kalibec 40 mm, działo wz.1936;

Nk3-220 g NR.1-36 – proch NK3, ciężar 220 g, wyrób wytwórni Nobla, partia1 z roku 1936;

Vo 850 – szybkość początkowa 850 m/sek;

Św.wz.36 – Sk-4-36 – granat świetlny wz.1936, wytwórnia Skarżysko, partia 4 z roku 1936;

X-5-36 – wytwórnia X nabiła łuskę i zespoliła nabój, partia nabicia 5 z roku 1936.

 

 

JEDNOSTKA OGNIA

Jednostka Ognia dla armaty 40 mm Bofors wynosiła 200 granatów. W ramach taborów wielkiej jednostki transportowano 2 lufy zapasowe i 6 JO

 

SKRZYNIE

Granaty, bez względu na typ, pakowane były w zestandaryzowane skrzynki drewniane o wymiarach 55x32x21 cm, zamykane pojedynczym wiekiem z dwoma zapięciami. W klasycznej skrzyni mieściły się dwie kompletne łódki czteronabojowe lub dwanaście tub tekturowych z amunicją zapakowaną fabrycznie (każdy nabój osobno). Łódka amunicyjna mieściła cztery naboje, każdy o wadze około 2 kg. Łączy ciężar kompletnej łódki wynosił 8,8 kg. Standardowa skrzynka amunicyjna mieściła 12 naboi niezłódkowanych, pakowanych oddzielnie w kartonowe tuby lub osiem naboi w dwóch łódkach

 

Dostępna ikonografia wyraźnie wskazuje, że skrzynki 8/12 nabojowe malowano na kolor jednolity lub też pozostawiano w formie polakierowanego jasnego drewna. Bez względu na kolorystykę, na każdej ze skrzyń znajdowały się informacje na temat typu granatów, partii itp. Część amunicji przewożona była jednak w skrzyniach nieco większych, na 20 lub 36 pocisków. Znane rysunki skrzyń na dwadzieścia naboi znajdują się w dokumentacji handlowej pozostałej po rozmowach między MSWojsk., a Boforsem.