Biblioteczka » Artyleria ogólne

Armaty przeciwlotnicze 90 mm wz. 39S - Jędrzej Korbal
Armaty przeciwlotnicze 90 mm wz. 39S - Jędrzej Korbal

Rozpoczęcie produkcji armat 75 mm własnego wzoru przez zakłady Towarzystwa Starachowickich Zakładów Górniczych S.A. nie stanowiło końca prac nad artylerią przeciwlotniczą dla WP. Równolegle z powstawaniem dział średniego zasięgu w kraju, M.S.Wojsk. wysłało zimą 1935 roku do Francji komisję złożoną ze specjalistów wojskowych celem zbadania dostępności ciężkich dział przeciwlotniczych o kalibrze większym niż 75 mm. Pierwsza ocena wizytowanego francuskiego działa 90 mm była przychylna. Drugiej komisji po przybyciu w lipcu 1936 nad Sekwanę zaprezentowano armatę przeciwlotniczą kalibru 90 mm produkcji Zakładów Schneider w Hawrze (Schneider et Cie, ateliers d'artillerie du Havre) już z wprowadzonymi poprawkami. Prezentowa w 1936 roku  armata  znajdowała się już na wyposażeniu marynarki francuskiej od 1932 jako element obrony wybrzeża. Poddany demonstracji model był już w trakcie końcowych prób ale nie został jeszcze przygotowany do seryjnej produkcji (próby trwały ostatecznie do 1938 roku). W stosunku do działa z 1932 prezentowany egzemplarz posiadał następujące poprawki:

  • wzrost masy pocisku z 9,5 kg do 11,2 kg przy spadku jego prędkości początkowej z 850 m/s do 820 m/s,

  • mechanizmy napędu kierunku i podniesienia wykonane jak dziale firmy Schneider (tzw. wzór 4) kalibru 75 mm,

  • zmiana surowca z jakiego wykonano łoże górne (stal lana zamiast blacha walcowana),

  • ulepszono konstrukcję kulową czopa głównego,

  • wprowadzono do działa nastawnicę gniazdową,

  • usprawniono mechanizm automatycznego dosyłania amunicji,

Prezentacja armaty przed polską komisją odbyła się w Hawrze na placu fabrycznym zakładów Schneidera. Był to krótki pokaz ograniczający się od oddania 6 strzałów ogniem ciągłym, demonstracji przejścia z położenia marszowego do bojowego i odwrotnie oraz przemarszu działa holowanego przez ciągnik z prędkością 25 km/godz. Armata miała możliwość strzelania przy ujemnych kątach podniesienia, co pozwało również na strzelanie do celów naziemnych lub do bezpośredniej obrony wybrzeży. Choć zorganizowany przez Francuzów pokaz nie dał odpowiedzi na wszystkie pytania polskiej komisji, to armata uzyskała pozytywne oceny i zrobiła ogólne dobre wrażenie. W sporządzonym po wizycie raporcie komisja wydała opinę, że mimo braku szczegółowych prób, armata mogłaby być przydatna na W.P. i służyć do prowadzenia ognia przeciwlotniczego na wyższych pułapach tj. do 11 000-11 500 m. Podobne stanowisko zajął Szef Departamentu Artylerii M.S.Wojsk. gen. bryg. Leopold Cehak, określając armatę jako konstrukcję bardzo nowoczesną, której licencyjną budowę należałoby podjąć w kraju. Podkreślano dużą siłę pocisku, rażącego odłamkami znaczny obszar ostrzeliwanego sektora, co pozwalało na niwelowanie niewielkich pomyłek popełnianych przez obsługę podczas prowadzenia ognia (nieprecyzyjna ocena odległości, szybkości celu, siły wiatru). Mimo entuzjastycznych ocen sprawa armat 90 mm przez ponad 2 lata nie była nie doczekała się faktycznej realizacji.

 

Dopiero we wrześniu 1938 do Francji wysłano kolejną komisję, której celem było ponowne zbadanie armat 90mm i porównanie ich ze sprzętem kalibru 75mm oraz ocena wyposażenia pomocniczego. Polscy wojskowi zapoznali się z protokołami prób przeprowadzonych przez Francuzów w Bourges i Tulonie. Pozytywne opinie dostarczone przez tą komisje były podstawą do podjętej w grudniu 1938 roku decyzji o zakupie 59 dział i 48 000 kompletnych nabojów jednakże początkowo bez praw do produkcji licencyjnej na terenie Polski. W marcu 1939 strony zawarły umowę nr 199/K.F. dotyczącą kupna kompletnych 59 armat przeciwlotniczych kalibru 90 mm wz. 39S wraz z amunicją oraz dodatkową umowę nr 1364 A.WZ. określającą warunki nabycia licencji na produkcję armat tego typu w Polsce. Ogólna wartość umowy opiewała na 12 000 000 franków płatne w ratach, ostatnia z nich w wysokości 600 000 franków miała zostać zapłacona 1944 roku. Polscy przedstawiciele pobrali we Francji komplet dokumentacji działa.

 

Harmonogram umowy przewidywał następujące okresy dostaw:

  • do 15 stycznia 1940 pierwsze 200 kompletnych naboi,

  • do 15 czerwca 1940 roku  2 sztuki

  • do 31 grudnia 1940 roku 16 sztuk

  • do listopada 1941 roku pozostałe 41 dział,

Powszechnie funkcjonujące w literaturze opinie dotyczące produkcji armat 90 mm są sprzeczne i niekompletne. Armata kalibru 90 mm oznaczona jako wz. 39 S miała być produkowana w Zakładach Starachowickich, a prace nad pierwsza lufą planowano zakończyć jeszcze w 1939 roku, tak aby wykorzystać ją dla badań balistycznych. Zbliżające się niebezpieczeństwo wojenne było asumptem do wydana decyzji o możliwie jak najszybszym rozpoczęciu licencyjnej produkcji ciężkich dział przeciwlotniczych w na terenie Starachowic. Pierwsze dwa seryjne egzemplarze miały być oddane do prób do 1 listopada 1940 roku celem przebadania i wprowadzenia poprawek przy fabrykowaniu kolejnych 4 dział z terminem dostarczenia wojsku do 1 stycznia 1941 roku. Kolejne 4 sztuki planowano przekazać do 1 lutego 1941, a następnie po 8 sztuk miesięcznie. Celem rozpoczęcia produkcji Sztab Główny w 1939 roku zarezerwował na ten cel w ramach funduszu dyspozycyjnego 3 340 000 zł. Równolegle zlecono PZO ujęcie w harmonogramie wykonywanych prac 60 egzemplarzy lunet obserwacyjnych (celowniczych), których początek dostaw wyznaczono na jesień 1940 roku. Brak dokładnych informacji dotyczących wyposażenia planowanych baterii armat wz. 39 S w aparaty centralne, jednak sprzęt tego typu musiał bezwzględnie znaleźć się na wyposażeniu oddziałów, gdyż jego brak uniemożliwiał prowadzenie ognia.

 

Dane armaty 90 mm wz. 39 S:

  • Masa pocisku:  11,2 kg

  • Ciężar naboju: 20,1 kg

  • Szybkość początkowa pocisku: 820 m/s

  • Donośność maksymalna: 16 800 m

  • Pułap maksymalny: 11 000 m (inne dane 11 600 m)

  • Masa własna działa: 5 765 kg

  • Masa działa w marszu: 7 685 kg

  • Kąty podniesienia: -10 st do + 80 st

  • Szybkość marszowa: do 18 km/h

  • Przejście z położenia marszowego do bojowego: 20 minut

JĘDRZEJ KORBAL