"Oficer oświatowy jako organizator zespołów świetlicowych, zabaw, akademii, gawęd żołnierskich itp."

kpt Stanisław Tyksiński¹

Przegląd Wojsk Pancernych - październik 1938r.

(zachowano pisownię oryginalną)

 

• Chór żołnierski.

• amatorski zespół muzyczny,

• zespół sceniczny —

oto filary wszelkich imprez, organizowanych przez oficera oświatowego oddziału.

 

By z zespołów tych oficer oświatowy mógł mieć pociechę — musi je odpowiednio zorganizować i prowadzić.

 

Na organizację wszystkich zespołów najlepiej nadają się pierwsze dni pobytu  poborowych w oddziale. Późniejszy termin jest o tyle niewskazany, że następne tygodnie twardej szkoły żołnierskiej mogą zmniejszyć ilość chętnych do wzięcia czynnego udziału w życiu świetlicowym.

 

Zmęczenie zaś, dające się odczuwać w pierwszych tygodniach, minie po okresie rekruckim i przyzwyczajeniu się do życia żołnierskiego.

 

To też oficer oświatowy w programie zajęć dla poborowych w pierwszym tygodniu ich pobytu w oddziale powinien wstawić 1—2 godzin dla każdej kompanii na zapoznanie się ze świetlicą i na pogadankę z poborowymi na temat pracy oświatowej w oddziale. W pogadance tej powinna wziąć udział cała kadra podoficerska pododdziału.

 

Program takiej pogadanki powinien zawierać:

• opis świetlicy i jej urządzeń,

• omówienie przeznaczenia poszczególnych urządzeń świetlicy (biblioteka, czytelnia itp.) i korzystanie z nich,

• podanie dni i godziny korzystania z poszczególnych urządzeń,

• omówienie zachowania się w świetlicy,

• opis poszczególnych działów pracy świetlicowej,

• apel do jak najliczniejszego czynnego udziału w zespołach świetlicowych.

Po pogadance podoficer oświatowy w obecności oficera oświatowego zapisuje poborowych do poszczególnych zespołów.

 

Do chóru żołnierskiego przyjmuje się tylko takich, którzy znają nuty i już należeli przedtem do zespołów śpiewaczych.

Gorsza sprawa jest z nauczycielem śpiewu; o ile nie znajdzie się taki wśród kadry zawodowej, trzeba będzie szukać pomocy w P. B. K., który powinien dostarczyć nauczyciela,

 

naturalnie za pewną opłatą (pokrywa P B. K, lub oddział).

 

Oficer oświatowy po porozumieniu się z nauczycielem śpiewu — powinien postarać się o odpowiedni komplet nut (uzupełniany z roku na rok).

 

W dużej mierze ułatwią organizację chóru śpiewacy ze starszego rocznika; wprawdzie będzie ich już niewielu (wskutek różnych przeniesień), jednak nawet kilku zgranych śpiewaków — podciągnie od razu młodszych kolegów. To samo będzie i w innych zespołach.

 

Do amatorskiego zespołu muzycznego zapisuje się tych, którzy posiadają własne instrumenty. Tutaj nie wymagamy już znajomości nut, gdyż nie ma mowy o tym, by organizować orkiestrę w całym tego słowa znaczeniu. Wystarczy zupełnie gdy zespół taki ćwiczy sobie bez nut, ot tak ze słuchu, i gra na występach, jak np. koleżeńska orkiestra na wycieczce. Przy odpowiednio dużym zespole, złożonym z 15 - 25 instrumentów wszelakiego rodzaju, można uzyskać nadspodziewanie dobre wyniki. Instrumenty nienadające się do włączenia do zespołu, będą w miarę kwalifikacji — przeznaczone do występów solowych.

 

Oficer oświatowy powinien ułatwić poszczególnym strzelcom sprowadzenie do koszar swych instrumentów przez uzyskanie dla nich urlopów przy najbliższej okazji (urlopy świąteczne), a poza tym powinien ułatwić strzelcom przechowywanie instrumentów, gdyż trudno im będzie znaleźć na to miejsce w szafce żołnierskiej, a pozostawienie skrzypiec czy harmonii na szafce będzie zachęcało kolegów, w czasie nieobecności właścicieli, do popisywania się grą przy zupełnej nieznajomości obchodzenia się z danym instrumentem.

 

Najlepiej gdy oficer oświatowy przeznaczy szafę czy miejsce w kancelarii oficera oświatowego, gdzie po próbach będzie przechowywać się wszystkie instrumenty pod opieką podoficera oświatowego. Jeżeli natomiast żołnierze chcą instrumenty muzyczne mieć przy sobie, nie należy im tego zabraniać.

 

Powinien też oficer oświatowy przyjść nieraz z pomocą tym, którzy nie będą mogli sami pokryć wydatków na nową strunę czy drobną reparację. To trzeba od razu w pierwszej pogadance organizacyjnej poruszyć, gdyż jest to jeden z momentów zachęcających do wstępowania do zespołów.

 

Nie zdarzyło mi się nigdy, by działy się jakieś nadużycia z tego powodu. Po pomoc materialną strzelcy zgłaszali się w wyjątkowych tylko wypadkach.

 

Do zespołu scenicznego zapisuje się tych, którzy brali już udział w teatrach amatorskich lub zgłaszają się jako deklamatorzy, humoryści itp.

 

Z zespołu tego nie organizuje się naturalnie jakiegoś stałego teatru żołnierskiego (chyba wyjątkowo w odosobnionym garnizonie, pozbawionym zupełnie teatrów, kin czy Domu Żołnierza).

 

W większych garnizonach to się zupełnie nie opłaca. § 14 Instrukcji oświatowej mówi „najwięcej pożądane jest tworzenie teatrów garnizonowych, lepiej bowiem jest mieć w garnizonie jeden teatr dobry niż kilka kiepskich“ — i słusznie, bo dobrego stałego teatru w oddziale — nigdy zorganizować się nie uda, a zresztą czy jest to potrzebne, szczególnie gdy są w garnizonie teatry miejskie lub gdy jest Dom Żołnierza. Sądzę, że lepiej będzie nawiązać kontakt z dyrekcjami tych teatrów i od czasu do czasu za specjalną zniżką — poprowadzić żołnierzy do teatru. Poza tym może oficer oświatowy, po uzyskaniu zgody dowódcy oddziału, wykupić w jednym z teatrów zniżkowy abonament na 2—3 osoby. Abonament taki przydziela się kolejno wszystkim dowódcom kompanij, by mogli wysyłać do teatru tych strzelców, którzy zasługują na wyróżnienie za dobre sprawowanie się itp. Jako moment wychowawczy dobrze jest ogłaszać to w rozkazach dziennych pododdziałów.

 

Z okazji uroczystości narodowych są przydzielane przez komendy garnizonów bezpłatne bilety do kin i teatrów na większe ilości żołnierzy.

 

Z okazji zaś świąt wojskowych np. święta oddziału, otwarcia szkoły podoficerskiej czy zakończenia kursu przymusowego nauczania — powinien oficer oświatowy wyjednać u dowódcy oddziału odpowiednią kwotę, by wyróżnieni, mogli pójść do teatru czy do kina; może to być również cała kompania szkolna lub np. kurs przymusowego nauczania.

 

Strzelcy, którzy kilka razy byli w teatrze, pragnęliby częściej korzystać z takiej miłej rozrywki — wiedzą jednak o tym, że dowódca oddziału nie może im stale opłacać tych rozrywek, to też chętnie zapłacą sami, byle tylko oficer oświatowy zorganizował im taką przyjemność — to znaczy załatwił to z dyrekcją teatru (kina), ustalił cenę biletu, powiadomił o tym żołnierzy, zarządził zbiorowy przemarsz (dzień, godzina); chodzi tylko o to, by rozrywki te nie kolidowały ze służbą w pododdziałach.

 

Wobec tego nasuwa się pytanie, czy potrzebne jest organizowanie zespołu scenicznego? Sądzę, że bardzo — zespół ten przyda się we wszystkich uroczystościach i zabawach do urozmaicenia programu przez wystawianie krótkich jednoaktówek, skeczów, recytacji, deklamacji, żywych obrazów itp.

 

I w tym kierunku trzeba pracę tego zespołu nastawić; ze względu na szczupły nieraz zbiór odpowiedniego materiału na skecze, deklamacje itp. dobre rezultaty daje zachęcenie żołnierzy, by swój materiał, jeśli mają, dostarczyli oficerowi oświatowemu w celu wykorzystania go na terenie oddziału.

 

Natychmiast po zorganizowaniu wszystkich zespołów ogłasza się w rozkazie dziennym oddziału listy imienne każdego zespołu (ułatwia to później wysyłanie przez szefów

 

kompanij strzelców na próby) i wyznacza się miejsce, dni i godziny prób dla poszczególnych zespołów. Po paru próbach zespoły są gotowe do występów.

 

Mając do dyspozycji choćby tylko te trzy zespoły, nie trudno będzie oficerowi oświatowemu organizować wszelkiego rodzaju uroczystości i zabawy.

 

Wiedząc z góry na podstawie programu rocznego o terminach poszczególnych uroczystości — oficer oświatowy musi zawczasu opracować program prób dla swoich zespołów. Następnie od czasu do czasu kontroluje osobiście wyniki pracy zespołów, udziela wskazówek i sprawdza stany obecnych.

 

W razie małej ilości obecnych na próbach interweniuje u dowódców kompanij — a jeśli zajdzie potrzeba to i u dowódcy oddziału, by dana uroczystość była przygotowana wzorowo.

 

Do organizacji różnych imprez musi oficer oświatowy powołać wszystkie pododdziały.

 

Jak to w praktyce będzie wyglądało?

Przedewszystkiem musi oficer oświatowy ułożyć program i dać go do zatwierdzenia dowódcy oddziału (wskutek nieprzewidzianych okoliczności program ten może ulec jeszcze pewnym zmianom — o tym jednak należy dowódcy zameldować). Po ustaleniu programu wydaje oficer oświatowy zarządzenia organizacyjne. Jeśli poszczególne pododdziały powołane będą do współpracy, zarządzenia te powinny być ogłoszone w rozkazie dziennym oddziału.

Jaka będzie treść tego rodzaju zarządzeń, gdy np oficer oświatowy organizuje zabawę w czasie pobytu oddziału w obozie letnim?

 

Oto projekt do rozkazu dziennego oddziału!

 

Organizacja zabawy żołnierskiej.

W związku z zabawą żołnierską. Która odbędzie się w dniu …. Sierpnia, niżej wymienione pododdziały zorganizują następujące imprezy:

 

L.p.	Rodzaj imprezy lub pracy	Ilość fantów	Organizuje	Uwagi
1. 2. 3. 4.	Loteria fantowa. Rzut piłką do czołga. Tłuczenie garnka. Wyścig z piłką.	300 30 30 30	Kompania szkolna
5. 6. 7. 8.	Wyścig w workach. Wspinanie się na słup. Boks w beczce. Strzelanie.	60 30 50 50	1 kompania
9 10 11	Wędka szczęścia. Tańce – jeden podoficer na dozór. 4 podoficerów na dozór przy przejażdżkach łodziami.	40	2 kompania
12 13	Poczta amerykańska z sekretnikami – 4 żołnierzy na listonoszów. 2 samochody reklamowe z trębaczami i klownami, 6 samochodów ciężarowych do zwożenia gości cywilnych z okolicznych miejscowości.	2000 sekretn.	3 kompania	1) Kursują w dniach poprzedzających zabawę według wskazówek referenta oświatowego.
14 15 16 17	Przejażdżki czołgami (4 czołgi). Huśtawki – I podoficer na dozór. Wyścig kawaleryjski. Ustawienia dwóch namiotów dla bufetów.	- - 50	4 kompania
18     19 20	Ogrodzenie całego placu zabawy z dwoma bramami wejściowymi. Dekoracja bram i placu zabawy. Stoły i ławki dla gości. Dwa patrole policyjne (2 podoficerów + 4 strzelców).		Kompania gospodarcza	2) 300 m starego drutu wypożyczy komendant Parku.
21   22 23   24	Samochód-radio i głośniki zainstalowane na drzewach. Reflektory (samochodowe). Oświetlenie całego placu zabaw (120 żarówek). Zapalenie ogni bengalskich i beczek ze smołą, w czasie pokazów gimnastycznych.	- -   - -	Pluton łączności
25   26 27	Podium do tańca na wodzie (na pontonach). Estrada do występów i tańca na lądzie. 5 łodzi do przejażdżek.	-   - -	Pluton pionierów NN pułku piechoty
28 29 30   31	Zakup fantów w ilości. Zakup sekretników w ilości. Zakup 2 beczek smoły gazowej z gazowni miejskiej. Zakup bibuły różnokolorowej na chorągiewki.	800 szt. 2000 „	Kwatermistrz
32 33	Jeden bufet. Jeden bufet.	- -	Spółdzielnia żołnierska Kasyno podoficerskie
34 35 36       37   38	Występy chóru. Występy zespołu muzycznego. Pokazy dzienne Akrobatyczna jazda na rowerze. Pokaz grupy gimnastyków. Deklamacje, recytacje, kuplety. Pokazy wieczorem Piramidy przy świetle ogni bengalskich. Afisze, ustalenie cennika wynajmu huśtawek i karuzeli i wypożyczenie kostiumów dla klownów.	- -	Oficer oświatowy

 

 

Organizację wymienionych imprez i prac należy przeprowadzić według szczegółowych wskazówek oficera oświatowego.

 

Sprzęt do zorganizowania poszczególnych rozrywek dostarcza wyznaczony pododdział.

 

Prace organizacyjne przeprowadzić tak, by rano w dniu zabawy było wszystko gotowe.     

         

Terenu zabawy będzie pilnowała warta.

 

Kołki i drut do ogrodzenia terenów poszczególnych imprez pobrać z kompanii szkolnej.

 

W wypadku niepogody zabawa odbędzie się w następną niedzielę.

 

Tak zozganizowana zabawa przy współpracy wszystkich pododdziałów a pod kierownictwem oficera oświatowego uda się na pewno. Rozumie się samo przez się, że program takiej zabawy z roku na rok musi być zmieniany.

 

W podobny sposób można organizować takie zabawy w garnizonie, nawet na terenie koszar. Żadna zabawa żołnierska nie uda się natomiast, o ile nie będzie cywilnego towarzystwa — o tym każdy organizator zabawy musi pamiętać i ułatwić dostarczenie gości na teren zabawy żołnierskiej.

 

Przyjrzyjmy się teraz pracy oficera oświatowego nad zorganizowaniem akademii.

 

Program zależny jest od charakteru uroczystości, w każdym bądź razie musi być tak ułożony, by nie znużył słuchaczy. Mając przygotowane zespoły świetlicowe łatwo będzie oficerowi program taki ułożyć. Na przykład:

 

 

„Program akademii w dniu. 19 marca“.

C z ę ś ć I.

 

1) Hymn narodowy — odegra zespół muzyczny (lub odśpiewa chór).

2) Odczyt (ewentualnie z przezroczami) o życiu i czynach I Marszałka Polski wygłosi major. . N. N. ; w czasie odczytu scena udekorowana kwiatami, pośrodku sceny popiersie Wielkiego Marszałka,

3) Na Imieniny,   |

    Na Święty bój, } odśpiewa chór żołnierski

    Stary kapral,    |

4) Deklamacje pt. „Dziadek“ wypowie córka sierżanta N. N.

5) Wiązanka pieśni — odegra zespół muzyczny.

6) Deklamacje p. t. „Józefowi Piłsudskiemu w hołdzie“ — wygłosi strzelec panc. Y.

7) Pieśń żołnierza,  |  Odśpiewa chór .

    O ziemio Ojców |  Odśpiewa chór.

 

 

C z ę ś ć II.

 

8) Jednoaktówka pt. „Naczelnikowi Narodu w hołdzie” wykona zespół sceniczny.

9) Wszyscy wraz — odśpiewa chór.

10) Pierwsza brygada — odegra zespół muzyczny.

 

Na podstawie tak ułożonego i zatwierdzonego programu, oficer oświatowy musi wydać zarządzenia organizacyjne, obejmujące:

 

1) podanie kierownikom zespołów programu prób,

2) zarządzenie dodatkowych prób, jeśli okaże się tego potrzeba,

3) wyznaczenie pododdziałów na udekorowanie sali (zieleń, chorągiewki), ustawienie ławek itp.,

4) przygotowanie dekoracji i sprzętu do poszczególnych numerów programu,

5) zakup środków do charakteryzacji,

6) wypożyczenie z teatru lub ze specjalnej wypożyczalni

kostiumów dla aktorów i deklamatorów,

7) wypożyczenie i zakup kwiatów doniczkowych (po akademii z łatwością można je rozsprzedać — z minimalną stratą — wśród rodzin wojskowych),

8) ustalenie efektów świetlnych (rzucanie kolorowych świateł na deklamujących),

9) zaproszenie przedstawicieli P. B. K.,

10) powiadomienie referatu oświatowego D O. K,

11) podanie do rozkazu dziennego punktu, nakazującego stawienie się na akademię delegacji oficerów i podoficerów i wszystkich żołnierzy wolnych od służby,

12) zaproszenie (w awizie rozkazu dziennego) rodzin wojskowych,

13) wyznaczenie strzelców do gaszenia świateł na widowni, dyżurnych przy drzwiach, by w czasie występów nikt nie przeszkadzał itp.

 

Im zarządzenia oficera oświatowego będą bardziej szczegółowe, tym mniej przykrych niespodzianek spotka go w czasie trwania uroczystości.

 

W podobny sposób powinien oficer oświatowy oddziału przystępować do organizacji innych uroczystości, jak powitania poborowych, powitania i pożegnania rezerwistów, pożegnania starszego rocznika odchodzącego do rezerwy itp.

Organizacja gawęd żołnierskich będzie wymagała mniej pracy, jednak i tu ogólny nadzór i pomoc oficera oświatowego okaże się konieczna.

 

Gawędy (ogniska) żołnierskie w obozach letnich zasadniczo organizują i przeprowadzają pododdziały. Oficer oświatowy ustala jedynie kolejkę pododdziałów, czas i miejsce gawęd oraz zatwierdza ich program.

 

Każdy pododdział musi się wysilić, by przy udziale tylko kompanijnych artystów, gawęda wypadła dobrze, a nawet lepiej od gawęd innych kompanii. Gawędom tym powinni się przysłuchiwać żołnierze wszystkich pododdziałów. Na program takiej gawędy (przy ognisku lub bez ogniska) złożą się zwykle solowe i grupowe występy śpiewaków i muzyków, deklamacje, żywe obrazy, kuplety itp. Program odpowiednio przeplatany — da słuchaczom miłą rozrywkę.

Na zakończenie chcę jeszcze parę słów poświęcić organizacji zabaw karnawałowych. Organizacja takiej zabawy polegać będzie na:

 

1) wybraniu sali na zabawę (świetlicy szkoda); najlepiej nadaje się (o ile jest) sala gimnastyczna,

2) przygotowaniu dekoracji i odpowiedniego oświetlenia sali, oraz przygotowaniu podłogi do tańca (parafinowanie),

3) przygotowaniu odpowiedniego repertuaru przez zespół muzyczny,

4) zainstalowaniu na sali głośników do nadawania muzyki z płyt w czasie odpoczynków zespołu muzycznego,

5) przygotowaniu przez spółdzielnię żołnierską odpowiedniego bufetu,

6) na uzyskaniu zgody dowódcy oddziału na wstęp osób cywilnych,

7) przygotowaniu szatni i wyznaczeniu strzelców do opiekowania się garderobą gości,

8) ogłoszeniu terminu zabawy przynajmniej na 2 tygodnie wcześniej, by żołnierze mieli czas zaprosić swoich znajomych,

9) ustaleniu i ogłoszeniu godziny zakończenia zabawy.

 

Ogólną pieczę nad zabawą powinien mieć oficer służbowy oddziału, mając do swej pomocy podoficera oświatowego.

 

Wstęp na wszystkie zabawy organizowane przez referaty oświatowe oddziałów, powinien być bezpłatny tak dla żołnierzy, jak i osób cywilnych. Drobne opłaty można pobierać jedynie za szatnię i za udział w imprezach z fantami. Jeszcze raz chcę podkreślić fakt, że oficerowi oświatowemu, bez odpowiedniego poparcia pieniężnego ze strony dowódcy oddziału, trudno będzie zorganizować choćby skromną nawet uroczystość.

 

Nie chodzi tu o wielkie sumy, zresztą w myśl Instrukcji oświatowej § 1 na te cele powinny być użyte wpłaty z dzierżawy spółdzielni, fryzjerni itp.

 

Nie należy z zabaw żołnierskich robić imprez dochodowych, gdyż fundusze żołnierzy nie pozwalają na ponoszenie skromnych nawet wydatków, związanych z zabawami.

 

Opracował: Paweł Ludwiczak

---

¹ kpt Stanisław Tyksiński - ur. 20 kwietnia 1901 r. W latach 1938 - 39  referent motoryzacji 10 Brygady Kawalerii w Wydziale Studiów Departamentu Broni Pancernych.