"Pirotechniczne środki łączności"
Przegląd wojskowo-techniczny - grudzień 1937
kpt. Mieczysław Wargalla
Zachowano pisownię oryginalną
Sprawa stosowanych w przedniej strefie bojowej ogni sztucznych, jako pomocniczego środka łączności, była już przedmiotem rozważań na łamach Przeglądu Wojskowo-Technicznego w roku ubiegłym[1]- Omówiono mianowicie częściowo zagadnienie dotyczące potrzeb pola walki oraz wymagań, jakim powinna czynić zadość sygnalizacja środkami pirotechnicznymi.
Ponieważ ten nadal aktualny i bynajmniej niewyczerpany temat pozostaje wciąż jeszcze w sferze zagadnień, przeto warto, moim zdaniem, rzucić nań nieco światła i z innej strony. Tym razem chciałbym przedstawić istniejący w tej dziedzinie stan rzeczy w niektórych armiach, w szczególności zaś omówić jakie rodzaje ogni sztucznych są w użyciu i które z nich najbardziej odpowiadają warunkom bojowym.
Już na wstępie należy podkreślić konieczność wyodrębnienia środków pirotechnicznych, przeznaczonych dla sygnalizacji, od takichże środków, służących do oświetlenia.
Obchodzić nas przede wszystkim będą środki sygnałowe stosowane dla łączności, tym też poświęcimy swą uwagę.
Niemcy
W pierwszym okresie wojny światowej armia niemiecka dysponowała ograniczoną ilością ogni sztucznych tak po względem ich rodzajów, jak również ilości. Wyposażone były w nie głównie oddziały pionierów.
Po pierwszych doświadczeniach, poczynionych na froncie, zaczęto stopniowo wprowadzać coraz inne rodzaje ogni, zwiększając ilość sygnałów o różnej widoczności.
W najszerszym zakresie używane były naboje sygnałowe, wystrzeliwane z pistoletów kal. 25 mm, a później (ze względu na niewystarczające wyposażenie w nie) — wyrzucane z ręki.
W celu zwiększenia widoczności wprowadzono z kolei rakiety sygnałowe, posiadające większy pułap i spadochrony- Ujemną stroną rakiet okazał się ich ciężar i trudności produkcyjne (ogon kierujący długości 1—2 m). Równolegle zaczęto posługiwać się nabojami sygnałowymi o zwiększonym kalibrze, wyrzucanymi z granatników piechoty. I te jednak naboje (tzw. granaty sygnałowe) nie przedstawiały szczęśliwego rozwiązania konstrukcyjnego, raziły bowiem własnych żołnierzy spadającymi częściami metalowymi.
Stosunkowo znaczna różnorodność pirotechnicznych środków sygnałowych i duża ilość sygnałów pod względem kształtu ogni i ich kolorów przysparzały sporo trudności— po pierwsze w zaopatrzeniu, po drugie w odróżnianiu przez organy obserwacji znaczenia sygnałów, które wprowadzały w strefie bojowej dużo gmatwaniny.
Z tych przyczyn w ostatnim roku wojny musiano zrezygnować z większej ilości sygnałów, pozostając przy najprostszych i odróżniających się najwięcej swą widocznością, kształtem i kolorem.
Jeśli chodzi o zużycie tych środków, to produkcja miesięczna wyrażała się liczbą 6 milionów nabojów pistoletowych (łącznie z oświetlającymi).
Obecnie Reichswehra posiada w wyposażeniu naboje sygnałowe wyrzucane z pistoletów kal. 25 mm i granatników wz. 16.
Dane odnośnie sygnałowych naboi pistoletowych:
rodzaje: 6 sygnałów barwnych (1 i 2 gwiazdowe w kolorze żółtym, czerwonym i zielonym),
-
pułap: od 80 — 100 m,
-
czas palenia się: 6—7 sek.,
średnia widoczność w dzień: 1,5- 2,5 k m Naboi spadochronowych i dymnych w ogóle nie ma.
Dane odnośnie granatów sygnałowych:
rodzaje:
-
1 i 2 gwiazdowe, pułap 250 m, czas palenia się 8 sek.
-
pęk gwiazd, pułap 350 m, czas palenia się 7 sek.
Austria
Podobnie jak w Niemczech, tak samo i w b. armii austro-węgierskiej używano w czasie wojny światowej dużej ilości ogni sztucznych, przy czym niektóre z nich, szczególnie mniej widoczne i trudniej odróżniane, zostały pod koniec wojny wycofane z użycia.
W szczególności były stosowane naboje sygnałowe, wyrzucane ręcznie i z pistoletów kal. 25 mm, granaty sygnałowe wystrzeliwane z garłaczy i rakiety sygnałowe wyrzucane ze specjalnych stojaków.
Do sygnalizacji stosowano również w pewnych wypadkach środki oświetlające z białą gwiazdą (naboje, granaty i rakiety oświetlające).
Dane odnośnie sygnałowych naboi pistoletowych:
rodzaje: 7 sygnałów barwnych (1 gwiazdowe w kolorze zielonym, żółtym i czerwonym, 1 gwiazdowe w kolorze zielonym i czerwonym spadochronowe, 4 gwiazdowe w kolorze zielonym i czerwonym),
pułap: od 60 — 80 m,
czas palenia się: 5— 10 sek.,
największa widoczność w nocy: 2—6 km.
Granaty i rakiety sygnałowe:
— rodzaje:
a) gran at karabinowy 1 gwiazdowy w kolorze czerwonym, pułap 150 m, czas palenia się 15 sek., największa widoczność w nocy 8 km,
b) rakieta 5 gwiazdowa w kolorze czerwonym, pułap 300 m, czas palenia się 10 sek., widoczność w nocy — 10 km,
c) rakieta 5 gwiazdowa w kolorze zielonym, pułap i czas palenia się — jak wyżej, widoczność w nocy 8 km.
Najbardziej były rozpowszechnione pistoletowe naboje sygnałowe. Niewystarczająca ilość pistoletów zmuszała do używania naboi wyrzucanych z ręki, które jednak nie były dogodne i bezpieczne (ręczne zapalanie zapalnikiem tarciowym ).
Co się tyczy granatów i rakiet, to musiano je po nabytych doświadczeniach wycofać z użycia. Mimo niewątpliwych zalet (duży pułap) powodowały komplikacje w zaopatrzeniu (uciążliwe magazynowanie i transport z uwagi na ciężar) oraz w użyciu (umocowywanie długiego ogona kierującego).
Francja
Armia francuska, jakkolwiek zdawałoby się bogato wyposażona pod względem różnorodności ogni sztucznych i sygnałów, posiada jednak duży procent środków nieodpowiadających warunkom bojowym. Są one bowiem albo mało widoczne, albo zawodne w działaniu, względnie niewygodne (duży ciężar, trudność zaopatrzenia) i skomplikowane.
Na ogół wszystkie niemal środki, jakie były wprowadzone w użycie w latach 1914—18 pozostają w wyposażeniu wojska do chwili obecnej.
Są to:
- naboje sygnałowe pistoletowe kal. 25 mm,
- granaty sygnałowe, wyrzucane z garłacza V. B. kal. 48 mm,
rakiety kal. 27 i 34 mm wyrzucane ze specjalnych stojaków, (powyższe typy występują w wersji spadochronowej i bez spadochronu) ognie sygnałowe, zapalane na ziemi przy pomocy lontu.
Charakterystyka poszczególnych środków :
a) naboje pistoletowe bez spadochronu
rodzaje: 9 sygnałów (w tym 6 barwnych) 1, 3 i 6 gwiazdowych w kolorze białym, zielonym i czerwonym,
pułap: od 60 — 75 m,
czas palenia się: 4— 10 sek.
b) naboje pistoletowe spadochronowe
rodzaje: 8 sygnałów (w tym 6 barwnych) 1 gwiazdowych w kolorze białym, zielonym i czerwonym, gąsienicowych z racami w tych samych kolorach, dym żółty i czerwony,
pułap: 75 m,
czas palenia się: 10—30 sek.
c) granaty sygnałowe i rakiety — posiadają tę samą ilość sygnałów (17), co naboje pistoletowe,
— pułap dla granatów — 100 m,
dla rakiet bez spadochronów i spadochronowych 300-400m
czas palenia się: dla granatów spadochronowych — 20—30 sek.,
dla granatów bez spadochronów 5— 10 sek.
dla rakiet spadochronowych — 20—30 sek.
dla rakiet bez spadochronów — 10 sek.
ciężar: granatów 220—380 gr,
rakiet spadochronowych -— 850 — 970 gr,
bezspadochronowych 410 — 520 gr;
d) ognie sygnałowe
— rodzaje: biały i czerwony,
— czas palenia się: 15—30 sek.,
— zapalanie: na ziemi przy pomocy lontu Bickforda.
Jeśli chodzi o wady, cechujące wymienione środki sygnałowe, to najważniejszymi są: mała widoczność palących się rac w sygnałach gąsienicowych, zawodność w użyciu środków wielogwiazdowych oraz niektórych spadochronowych (niezapalanie się wszystkich gwiazd, nierozwijanie się spadochronów), mały pułap granatów sygnałowych, a tym samym mała ich widoczność, zbyt duży odrzut (przy odpalaniu naboi wielogwiazdowych) wymagający dla zmniejszenia go — zwiększenia ciężaru pistoletu i długości lufy.
Czechosłowacja
W latach powojennych armia czechosłowacka dysponowała początkowo środkami nieodbiegającymi od wzorów austriackich zarówno pod względem rodzajów, jak ilości sygnałów. Z biegiem czasu wprowadzono szereg zmian, w wyniku których utrzymały się tylko naboje sygnałowe,wyrzucane z pistoletów kal. 25 mm. Natomiast wyeliminowane zostały z użycia wszystkie inne środki łącznie z oświetlającymi. Rolę tych ostatnich spełniają częściowo sygnały białe jednogwiazdowe, aczkolwiek nie są przystosowane do tego celu, gdyż posiadają małą siłę światła.
Na uwagę zasługuje nabój pistoletowy kal. 25 mm o sygnale dźwiękowym. Zasięg słyszalności tego sygnału (dźwięku) wynosi od 800—1500 m i jest zależny od kierunku wiatru oraz stopnia ciszy; czas trwania dźwięku nie przekracza 10 sek.
Dane odnośnie świetlnych naboi pistoletowych:
a) Rakiety gwiazdowe — 9 sygnałów (w tym 6 barwnych) 1 gwiazdowych w kolorze białym, zielonym i czerwonym, takich samych spadochronowych 3 gwiazdowych w kolorach jak wyżej, pułap — 90 — 110 m, czas palenia się 6—10 sek., widoczność w dobrych warunkach atmosferycznych 3—6 km, zastosowanie nocne,
b) dymy (żółty, czerwony, fioletowy i czarny), pułap 90 m, czas dymienia 30__50 sek., widoczność w powietrzu niezamglonym 2—3 km, stosowane wyłącznie do sygnalizacji dziennej.
Stany Zjednoczone A. P.
Do wybuchu wojny światowej były używane w armii dla celów łączności liczne środki pirotechniczne, które jednakowoż okazały się mało użyteczne i nieodpowiednie w warunkach wojny, do której Stany zostały wciągnięte, stając po stronie koalicji.
Środki te w większości były przestarzałe i zawodziły w użyciu. Z tych też względów uruchomiono produkcję naboi sygnałowych i rakiet, opartych na wzorach francuskich. Doświadczenia, poczyniono w owym czasie ujawniły, że i te środki nie stanowią na skutek licznych niedomagań dobrego rozwiązania i nie spełniają swego zadania tak, jakby należało.
Dlatego też już w rok po wojnie podjęto w tym kierunku odpowiednie prace eksperymentalne i studia, zmierzające do ograniczenia nadmiernej ilości sygnałów oraz konstrukcyjnego opracowania nowych typów, odpowiadających określonym wymaganiom. M. in. ustalono potrzebę zaopatrzenia oddziałów lądowych w 7 sygnałów i 5 ogni sygnałowych (stosowanych w porze dziennej i nocnej) oraz lotnictwa w 12 sygnałów (dziennych i nocnych). Prócz tego przewidziano w warunkach technicznych zwiększenie pułapu dla sygnałów stosowanych przez wojska lądowe, ponadto redukcję samego ciężaru naboi i sprzętu.
Opracowane nowe rodzaje świetlnych środków sygnałowych, mimo znacznych trudności, jakie się przy tym wyłoniły, uwzględniają postawione wymagania i jako odpowiednie pod względem użyteczności, zostaną prawdopodobnie wprowadzone do użytku w armii.
Dokonany przegląd stosowanych dla celów łączności ogni sztucznych pozwala wyciągnąć pewne wnioski, które mogą być pomocne do sformułowania takich czy innych poglądów na tę sprawę.
W szczególności widzimy, że najszersze zastosowanie przypada pistoletowym środkom sygnałowym, czyli nabojom o stosunkowo niewielkim kalibrze i zasięgu widoczności (pułapie).
Ta „popularność“ naboi pistoletowych wydaje się być uzasadniona łatwością posługiwania się nimi (mały ciężar i wymiary samego naboju jak również pistoletu) oraz łatwą stosunkowo produkcją masową i zaopatrzeniem w warunkach polowych. Wzgląd na ciężar i wymiary nie jest kwestią drugorzędną, zwłaszcza, gdy się weźmie pod uwagę szczupłość miejsca w czołgu lub samolocie i obciążenie żołnierza.
Oczywiście dla podanych względów trzeba zrezygnować jednocześnie z tak ważnych zalet, jak wysokość pułapu i duża widoczność. Naboje o kalibrze pistoletowym (25 mm) nie mogą odpowiadać tym warunkom. A wymagania te są niemniej ważne w łączności na dalsze odległości, np. między piechotą a artylerią lub lotnictwem.
Do tego celu mogą służyć naboje sygnałowe większych kalibrów, wystrzeliwane z przystosowanej do tego broni.
Prowadzona w tym kierunku praca licznych konstruktorów zagranicznych przynosi coraz nowe rozwiązania, wskazujące, że najwięcej uwagi skupia na sobie mały bezbrzechwowy granat sygnałowy, przystosowany do lufy gwintowanej, przy czym, dla zabezpieczenia własnych żołnierzy przed działaniem odprysków, skorupa granatu powinna być wykonana z tektury lub blachy.
Co się tyczy rak iet[2], to są one zaopatrywane w spadochrony najczęściej przy małych kalibrach, a to ze względu na mniejsze koszty i możność użycia we wszystkich warunkach. Tym nie mniej wydaje się, że powinno być wprost przeciwnie. Lepszą i dłuższą widoczność sygnału mogą zapewnić pociski o większym pułapie, który łatwiej daje się osiągnąć właśnie przy większych kalibrach.
Coraz lepsze wyniki osiąga się w konstrukcji rakiet bezogonowych, jako wygodniejszych i lżejszych w użyciu.
Porównując ilość i rodzaj sygnałów świetlnych, stosowanych w poszczególnych armiach, łatwo się można przekonać o dużej różnorodności, istniejącej w poglądach na potrzeby użycia tych środków dla celów łączności, świadczy o tym rozpiętość w ilości i rodzaju posiadanych sygnałów. Zwolennicy mniejszej ilości sygnałów widzą w większej ich ilości wiele stron ujemnych, mianowicie trudność rozróżniania, komplikacje jakie mogą zajść na skutek możliwych omyłek, uciążliwość w produkcji tak wielkiej ilości odmian i zaopatrzenia w nie oraz niepewność działania. Wymienione cechy ujemne przeważają na niekorzyść dodatnich, którymi są : możność częstego zmieniania kodu sygnałów i wykorzystania ich w szerszym zakresie (większa ilość oznaczeń kodowych).
Stąd też tendencja stosowania mniejszej ilości sygnałów, ale zato wyraźnych, prostych i pewnych w użyciu, wydaje się być oparta na bardziej celowych przewidywaniach i posiada wiele atutów, przemawiających za tego rodzaju rozwiązaniem.
Spośród ogni i dymów sygnałowych (te ostatnie stosowane jedynie do sygnalizacji dziennej) za najbardziej przydatne dla celów wojskowych są uważane te, które posiadają zabarwienie wyraźnie odbijające się na tle polowym i na większych odległościach. W grę wchodzą tu barw y: biała, czerwona, zielona i żółta. Inne są mało widoczne, zwłaszcza na tle zadymionego wybuchami pocisków pola walki i z tego powodu nie znajdują szerszego zastosowania.
Pozostawałyby jeszcze do omówienia środki sygnałowe dalekiego działania czyli pociski artyleryjskie o przeznaczeniu sygnałowym i wskaźnikowym.
Jest to jednak zagadnienie odrębne, wymagające oddzielnego potraktowania.
Opracował: Konrad Maraszek
[1]Artykuł pt. „Ognie sztuczne — jako środek łączności“ — tego samego autora drukowany w zeszycie 3. tom XIX. 1936 r. — przyp. Red.
[2]W przeciwieństwie do naboi sygnałowych, wyrzucanych przy pomocy ładunku miotającego, rakieta wznosi się na zasadzie działania reakcyjnego; gazy ze spalanej masy pirotechnicznej, uchodząc t;e znaczną prężnością z dyszy, powodują jednocześnie wznoszenie się pocisku sygnałowego (rakiety) — przyp. Autora.
