"Motoryzacja transportu  sprzętu radjowego"

Por. Jerzy Sowińśki¹

Przegląd Wojskowo - Techniczny 1930

(zachowano pisownię oryginalną)

W związku z coraz szerszem zastosowaniem samochodów w armji, na porządku dziennym staje zagadnienie całkowitej motoryzacji transportu sprzętu radjowego. Zwłaszcza w okresie pomenwrowym, kiedy każdy świeżo ma w pamięci żądania, stawiane stacjom radiotelegraficznym, kwestja powyższa żywo jest omawianą.

Jak w każdej dziedzinie nowej - poglądy i tu są często krańcowo odmienne. Usłyszeć można twierdzenie, że dalsza motoryzacja radjostacyj jest jeszcze przedwczesną - z drugiej zaś strony entuzjaści twierdzą, że motoryzacja już obecnie przeprowadzoną być powinna w całej pełni. Dochodzimy do tak różnych zapatrywań z tego powodu, że nie zawsze mamy sposobność praktycznego przekonania się o celowości omawianych środków transportu.

Naogół odpowiedni materjał dla przestudjowania powyższego zagadnienia dać mogą tylko ćwiczenia szkieletowe, odpowiednio zorganizowane, z funkcjonowaniem sztabów, przy etatowym wyposażeniu jednostek oraz obliczone na dłuższy okres czasu (kilka tygodni).

Sposób ten daje najwięcej materjału szczegółowego, który posłużyć może dla ustalenia wniosków najbardziej miarodajnych.

Opierając się na dotychczasowych zapatrywaniach z dziedziny motoryzacji, postaram się w ogólnych zarysach omówić zagadnienie motoryzacji radjostacyj polowych, biorąc pod uwagę sprzęt długofalowy.

Dawniej można było spotkać się z twierdzeniem , że n. p. radjostacji przydzielonej do pułku, a nawet dywizji piechoty, wystarcza zupełnie ruchliwość ta sama, jaką ma piechota. Dowodem najjaskrawszym tego jest przykład, że stacja dywizyjna posiadała zaprzęg 4-ro konny, przyczem obsługa stacji maszerowała pieszo. Dziś nierealności tego pomysłu już dowodzić nie potrzeba. Obecnie wiadomo, że wogóle wszelkie środki łączności powinny być, o ile możności, jak najruchliwsze, w każdem razie ruchliwością swą przewyższać muszą zdolność posuwania się kolumny, w której maszerują. Od tego zależy, czy łączność nawiązaną zostanie w porę, a pozatem, czy możliwą będzie ekonomiczna gospodarka sprzętem i ludźmi.

Właściwie środki lokomocji stacyj radiotelegraficznych muszę być takie, jakiemi posługują się sztaby, do których stacje te zostały przydzielone. Ten sposób lokomocji określa możliwości zastosowania taktycznego radjostacji oraz ustala stopień zależności ruchu od rodzaju terenu i dróg, po jakich radjostacja ma się posuwać. Z jednej strony - możliwość stałego korzystania z łączności radjowej wymaga, by stacja znajdowała się stale przy swoim sztabie, tak na postoju, jak i w czasie marszu, z drugiej zaś strony - jeśli posiadać będzie te same środki lokomocji co i sztab, siłą rzeczy wszędzie za tymże sztabem dotrze. Wychodząc z takiego założenia, odpada w dalszym ciągu rozumowania, potrzeba specjalnego brania pod uwagę rodzaju terenu.

Istnieje jednakże jeden poważny czynnik, który komplikuje dalsze rozważania na temat trakcji samochodowej, a mianowicie: kwestja zaopatrzenia samochodów radjostacyjnych w materjał pędny i wogóle utrzymywanie samochodów w stanie żywotnym pod względem wymiany części, naprawy i t. p. Nie można n. p. przydzielić dowódcy pułku piechoty radjostację samochodową, choćby tenże miał do dyspozycji samochód osobowy. W razie braku benzyny, opon i t. d. dowódca pułku przesiądzie się na konia; niedopuszczalnem jest natomiast, by z wyżej wymienionych przyczyn unieruchomioną być mogła radjostacja, zmontowana n. p. na małym czołgu. Dopiero wtedy, gdy radjostacja tej kategorji znajduje się przy zmotoryzowanej piechocie, czynnik powyższy będzie mniej aktualnym, gdyż pułk, mający oddziały zmotoryzowane, będzie musiał posiadać przy sobie większe zapasy materjałów pędnych i ruchome warsztaty samochodowe.

Z tych względów motoryzacja radjostacyj jest uzależnioną od motoryzacji głównych broni.

Trudności, z jakiem i walczyć w polu musi radjostacja samochodowa w piechocie są niemniejsze, jak te, z któremi mają do czynienia samochody kompanij telegraficznych i radiotelegraficznych, co do których łatwo możemy przewidzieć okoliczności, które mogą spowodować ich unieruchomienie.

Biorąc pod uwagę te okoliczności, przejdę z koleji do rozpatrzenia możliwości zmotoryzowania radjostacyj - oddzielnie dla poszczególnych sieci i broni.

W sieciach wyższych do dowództw armji włącznie, sprawa motoryzacji nie nasuwa specjalnych wątpliwości, bowiem używanie tu radjostacyj samochodowych jest zjawiskiem normalnym.

Stacje przy dowództwach dywizyj piechoty i dywizyj kawalerji (brygad kawalerji) traktować musimy oddzielnie, ze względu na różne warunki pracy stacyj. Sztab dywizji piechoty posiada zawsze samochody do dyspozycji i prawie że wyłącznie się niemi posługuje. Nowoczesna dywizja piechoty ma także kolumnę samochodową, więc kwestja zaopatrzenia samochodów i konserwacji ich jest rozwiązaną. Radjostacja dowództwa dywizji piechoty może być i musi być samochodową.

Inaczej przedstawia się sprawa w dywizji (brygadzie) kawalerii. Warunki bojowe wymagają, żeby dowódca dywizji (brygady) kawalerji znajdował się zawsze przy swojej kawalerji. To też, choć posiada samochód, jednakże częściej siedzi na koniu, niż w samochodzie. Zaletą kawalerji jest właśnie ta okoliczność, że pod względem przemarszów nie istnieją dla niej złe drogi, ani zły teren (pola orne, rowy, brak mostów na rzece, lasy i t. p., za wyjątkiem moczarów ). Tę zaletę kawalerja stale wykorzystuje; radjostacja samochodowa może więc ulec unieruchomieniu w najbliższej akcji. To, że kawalerja posiada także szwadrony samochodów pancernych, nie zmienia postaci rzeczy, gdyż szwadrony te użyte są tylko tam, gdzie warunki terenowe na użycie ich pozwalają, oraz wtedy, gdy zadanie kawalerji użycia samochodów pancernych wymaga. Pozatem samochody pancerne nie zawsze posuwają się po osi marszu dowódcy. Natomiast łączność radjową kawalerja stale musi mieć zapewnioną, a radjostacja stale znajdować się musi przy dowódcy.

W tych więc warunkach radjostacja dywizji kawalerji musi być w konstrukcji swej bardzo lekką, przewożoną na dwukółkach sprzężonych - co da możność przebywania terenów nierównych, rowów i lasów - z zaprzęgiem sześciokonnym. Cała obsługa stacji na koniach wierzchowych. Zdolność ruchu całości przewyższać musi zdolność posuwania się zwykłego działonu artylerii konnej. W ten sposób otrzymujemy typ radjostacji, odmienny zupełnie od typu stacji dywizji piechoty.

Analogicznym warunkom odpowiadać musi także pułkowa stacja kawaleryjska, z tą różnicą, że typ stacji musi być lżejszy od dywizyjnej, o odpowiednio zmniejszonym zaprzęgu.

Przechodząc do omówienia typu radjostacji dla dowództwa pułku piechoty, przeznaczonej do korespondencji nazewnątrz pułku podkreślam, że niemożliwość uzupełnienia samochodów w materiały pędne, oraz zapewnienia stałej konserwacji samochodów w obrębie pułku piechoty, może spowodować, że użycie radjostacji samochodowej staje się przy pułku niepewnem. Pozatem jeszcze warunki maskowania, które poważnie brane być muszą pod uwagę w strefie, w której się znajduje dowództwo pułku, nie zawsze pozwolą na użycie samochodu. Możliwości maskowania nie wiele poprawić będzie można przez zmniejszenie rozmiarów samochodu, a to dlatego, ze samochód, prócz sprzętu i kierowcy zmieścić musi jeszcze obsługę stacji, liczącą conajmmej trzech radiotelegrafistów.

Z tych samych powodów natrafiłoby na trudności zastosowanie małych czołgów, jako stałego środka lokomocji dla radjostacyj pułku piechoty, względnie kawalerji. Radjostacje zmontowane w czołgach mają swą rację bytu tylko w jednostkach czołgowych, gdzie, z jednej strony, warunki bojowe tego wymagają, a z drugiej strony - rodzaj broni gwarantuje im żywotność.

Pozostają więc dla radjostacyj pułków piechoty tylko środki lokomocji o zaprzęgu konnym. By radjostacje pomimo to uczynić jak najruchliwszą, można zwiększyć zaprzęg z 2-ch do 4-ch koni; w ten sposób i obsługa stacji może być stale przewożoną; idąc dalej, można jak i w kawalerji przydzielić radjostacji konną obsługę.

Omawiając radjostacje piechoty, warto także wspomnieć o środkach lokomocji dla radjostacyj pułków broni, przeznaczonych dla korespondencji wewnątrz pułku. I ten typ stacji posiadać musi takie środki lokomocji, żeby zwiększyć ruchliwość stacji w porównaniu z ruchliwością maszerującej piechoty. Opakowanie radjostacji powinno być w ten sposób pomyślane, by w razie potrzeby umożliwiło także przenoszenie jej w tornistrach. Podkreślić należy, że bezwzględnie niedostatecznem staje się rozwiązanie sprawy transportu radjostacji tylko w tornistrach. Tego rodzaju transport byłby wystarczający w przyszłości tylko w wojnie okopowej. Wiadomo, że w czasie wojny światowej podobne typy radjostacyj używane były masowo, tak po stronie francuskiej, jak i niemieckiej, przyczem miesiącami nie ruszano ich z okopów. To też nie wymagały one żadnych specjalnych środków lokomocji i otrzymały nawet nazwę radjostacyj okopowych.

Pozostają jeszcze radjostacje artylerji. Ponieważ artylerja maszeruje zwykle w kolumnie mieszanej, wiec podczas marszu własnej łączności nie potrzebuje. Natomiast artylerja w odwodzie i artylerja na pozycji potrzebuje ciągłej i pewnej łączności. Dlatego też radjostacje artylerji specjalnie zmotoryzowania nie potrzebują, wystarczą bowiem dla nich środki lokomocji, stosowane jak powyżej w pułkach piechoty, względnie kawalerji. Dotyczy to tak artylerji polowej, jak i konnej. Artylerja ciężka, o ile jest zmotoryzowaną, siłą rzeczy musi być zaopatrzona w radjostacje zmotoryzowane.

Z rozważań powyższych wynika, że lokomocja radjostacji nie może być traktowana zupełnie niezależnie od lokomocji broni, z którą radjostacja się posuwa. Ponadto, cechować ją musi możliwie największa szybkość i łatwość ruchu w trudnych terenach.

Przy obecnym stanie problemu motoryzacji wojsk dwukołówka i juk jeszcze zapewne dłuższy czas służyć będą do transportu sprzętu.

Opracował: Paweł Ludwiczak

¹ Por. Jerzy Sowińśki - Oficer służby stałej, korpusu oficerów łączności. We wrześniu 1939 r. w stopniu kapitana pełnił służbę jako szef łączności Podlaskiej Brygady Kawalerii.