"Rozwój taktyki kawalerii"
Gen. kaw. niem. w st. spocz. v. Poseck: „Die Entwicklung der Taktik der Kava11erie“
„Rüstung und Abrüstung“ 1929.
Przegląd Wojskowo-Techniczny 1930
Streścił por. Zdzisław Baranowski.
(zachowano pisownię oryginalną)
Rozwój kawalerji zrobił w ostatniem trzechleciu duże i wielostronne postępy. Mimo to, i w tym czasokresie nie brak było głosów kwestionujących prawo bytu kawalerji. Poszczególne kraje ograniczyły nawet ilość pułków. Skądinąd coraz częściej domagano się zachowania kawalerji, wyszkolonej i uzbrojonej nowocześnie, a wzmocnionej płatowcami i zmotoryzowanemi jednostkami pomocniczemi.
Również kawalerja niemiecka rozumiejąc doniosłość takiego przyrostu sił bojowych, poświęciła się nowym zadaniom. Dąży ona do sharmonizowania istoty wydajności sił konia oraz silnika w marszu i w walce, jakoteż do wykorzystania obydwuch tych czynników do przekształcenia się w broń nowoczesną o jak największej ruchliwości i potędze ognia[i]).
Francja skłania się ku motoryzacji. Zwolennicy konia są zdania, że kawalerja powinna maszerować konno, a walczyć pieszo. Foch żądał udziału kawalerji w bitwie ze względu na jej dużą ruchliwość i możliwości szybkiego użycia[ii]) .
Anglja jest zdania, że kawalerję dobrze wyszkoloną, można z powodzeniem wykorzystać na każdym teatrze działań wojennych, że ponadto znaczenie kawalerji wzrosło. Zdania tego nie potrafią obalić zwolennicy motoryzacji[iii]).
Pogląd ten stał się i w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej podstawą wyjściową dalszego rozwoju kawalerji[iv]).
W Rosji wykazał Budienny w wojnie z Polakami wartość kawalerji. Staraniem jego jest podtrzymać w narodzie rosyjskim przychylną ocenę kawalerji.
Osłona, dotąd po większej części wykonywana przez kawalerję, przejdzie powoli do zadań jednostek zmotoryzowanych, wyposażonych w płatowce. Siła ogniowa i ruchliwość takich związków umożliwi uruchomienie głęboko urzutowanej i silnej osłony, podczas gdy pełnię sił kawalerji będzie można z większą korzyścią wyzyskać do spełnienia właściwych zadań, przypadających jej z początkiem działań.
Wszędzie pracuje się nad tak ważnem przy dzisiejszym stanie lotnictwa -zagadnieniem maskowania. Pozatem pracują wszystkie państwa prócz Niemiec (!) - nad zagadnieniem broni chemicznej w kawalerji i ochrony przeciwgazowej konia.
Jednem słowem we wszystkich dziedzinach widzimy dążenie do utrwalenia stanowiska kawalerji jako poważnej broni do rozpoznania, przesłaniania, ubezpieczenia, zaskoczenia i walki ruchowej.
NIEMCY
Kawalerja niemiecka dążąc, celem uniknięcia strat, do idealnego wykorzystania terenu w wąskich kolumienkach, stara się w dalszym ciągu o jaknajwiększe uproszczenie swych szyków manewrowych. „Wytyczne do wyszkolenia kawalerji" z 1923 r. zniosły cały szereg dawnych szyków, pozostawiając poza kolumną marszową i kolumną plutonów szyk rozwinięty dla plutonu i szwadronu, a dla pułku kolumnę szwadronów zdwojoną, zwartą i luźną. Musztrę formalną konno można było przeprowadzać jeszcze na szczeblu szwadronu; na szczeblu pułku już nie. Pułk wykonywał jedynie ruchy bojowe. Był to jedynie okres przejściowy do czasu reorganizacji, która musztrę formalną szwadronu uznała wyłącznie za środek do utrzymania karności w zespole. Rok 1928 przyniósł nowe postępy w kierunku uproszczenia oraz dążenie do wyłączenia wszelkiej schematyczności i ćwiczenia wyłącznie tych ruchów, które oddział istotnie wykonywa w polu. Szyki konne starano się upodobnić do pieszych. Kolumnę marszową przyjęto jako szyk zasadniczy dla wszystkich jednostek (szwadron, pluton, sekcja) z zastosowaniem ugrupowania w kolumienkę, łańcuch, klin i schody. W ten sposób osiągnięto jak najdalej posunięte wyzyskanie terenu. Szwadron liczy trzy plutony. Mustra formalna istnieje tylko w plutonie. Przy spieszaniu w szeregu lewy jeździec trzyma luźnego konia, lub też w kolumnie jeden jeździec trzy konie. Równolegle z temi postępami w technice ruchów konno szło wyszkolenie bojowe i szkolenie dowódców.
Wyposażenie niemieckiej kawalerji w ciężkie karabiny maszynowe jest cztery razy mniejsze niż innych wojsk. Mała ta ilość nie wystarcza do zamknięcia przerw między walczącemi ugrupowaniami pieszemi, ani też do współdziałania z manewrem konnym. Okoliczność ta ogranicza ruchliwość, tę podstawę walki kawalerji. Ciężkie karabiny maszynowe należałoby transportować na odpowiednich wozach, a w warunkach szczególnych - na jukach. Ważne zagadnienie dział towarzyszących kawalerji rozpatruje się jedynie teoretycznie. Działa te nie powinny być zbyt ciężkie. Znaczenie marszów, zwiadów i walki nocnej zostało należycie docenione. Niezbędne są jednakże dalsze doświadczenia w tym kierunku.
W roku 1927 zniesiono lance. W rozpoznaniu i walce poczyniono dalsze postępy. Dowiodły tego pod każdym względem ostatnie manewry na Śląsku. Długodystansowe marsze dzienne i nocne, działalność patroli i podjazdów, współdziałanie z bataljonami na samochodach oraz działanie dywizji kawalerji w walce spotkaniowej i w natarciu wykazały, że kawalerja niemiecka jest na właściwej drodze aby i dzisiaj stać się pełnowartościową bronią do rozpoznania i walki. O poziomie wyszkolenia jeździeckiego świadczą najlepiej wyniki maneżowe i przeszkodowe jeźdźców niemieckich na olimpiadach w Amsterdamie i Nowym Jorku.
FRANCJA
Pytanie „Silnik czy koń“ rozpatruje się we Francji szczególnie zawzięcie. Tutaj, w ojczyźnie świetnych dróg bitych, domagano się oddawna motoryzacji. Głównym jej zwolennikiem jest generał Camon[v]), podczas gdy Foch, Weygand i Rampont żądają zachowania kawalerji[vi]). Generał Camon jest za bezwzględnem zastąpieniem dywizji kawalerji przez dywizję zmotoryzowaną. Trzy ostatnie powagi są za zachowaniem dywizyj kawalerji wzmocnionych samochodami pancernemi do zwiadów, lekkiemi kolumnami samochodowemi dla piechoty i taboru bojowego oraz czołgami do walki. Przedewszystkiem sporną jest dotąd kwestja motoryzacji artylerji, nietrzymającej się dróg i schodzącej w teren.
Świetne usługi, które kawalerja oddała francuskiemu Naczelnemu Dowództwu w 1918r. zbudziły dążność do podwyższenia szybkości marszu zapomocą maszyn. Z drugiej strony szkoła oficerska w Saumur wykonała na różnorodnych koniach długie przemarsze (200 km w 48 godzinach). Miały one wykazać, że przy racjonalnym podziale pracy może i przeciętny koń kawaleryjski wykonać długie przemarsze bez przemęczenia, dając 7 do 7,5 km na godzinę.
Najgłośniej domagano się kawalerji w wojnie z Rifenami w Marokku[vii]). Tutaj kawalerja była za słaba. Nawet generał Camon uznaje jej potrzebę w tym terenie. Stopniowo przenika i we Francji zrozumienie różnicy między szybkością na dobrych drogach, a ruchliwością w terenie. Po doświadczeniach z manewrów powstał zamiar zniesienia nazwy „dywizja lekka“ i powrotu do dawnego określenia „dywizja kawalerji“[viii] ).
Manewry ostatnich lat dały następujące doświadczenia.
We wrześniu 1925 r. walczył zmotoryzowany związek mieszany w składzie dywizji na samochodach przeciwko 5 dywizjom kawalerji[ix]). Ćwiczenie wykazało cały szereg dużych trudności w samodzielnem użyciu związku zmotoryzowanego. Dowódzca tego związku wyraził następujący sąd: „Ruchliwość operacyjna mego oddziału poważna, taktyczna - zero!" Poza tem ćwiczenie wykazało, że w terenie pokrytym najpewniejszym i najszybszym środkiem łączności jest goniec konny lub pieszy.
Manewry w Nadrenji w r. 1927, odbyte w terenie górzysto-lesistym pod kierownictwem generała Guillaumat w składzie trzech dywizyj piechoty i jednej wzmocnionej dywizji kawalerji potwierdziły również, że związki zmotoryzowane i ciąg silnikowy nie zastąpią kawalerji i ciągu konnego, natomiast że najlepszem rozwiązaniem jest łączne stosowanie obu tych środków[x]).
Cały szereg artykułów w Revue de Cavalerie podkreśla[xi]), że dotąd przeceniano wydajność kolumn samochodowych podczas marszów nocnych. Jedna taka kolumna błądziła kilkakrotnie, druga doznała znacznego opóźnienia skutkiem wywrócenia się czołowego wozu na wąskiej drodze leśnej. Zwrotność na wąskich drogach była bardzo utrudniona. Natomiast kawalerja orjentowała się zręcznie, maszerowała bez wstrząsów, prześcigła nawet kolumnę samochodów i wysunęła naprzód swoje patrole. Revue de Cavalerie wnioskuje, że tego rodzaju przebieg działań napełnia kawalerzystę otuchą, iż rola jego zgoła nierychło się skończy.
Następne ćwiczenia w r. 1927 przeprowadzone przez jedną dywizję kawalerji i dwie dywizje lotnicze dały doświadczenia co do współdziałania kawalerji i lotnictwa[xii]). Tutaj wytykał gen. Boucherie zbyt powolne ruchy kawalerji w terenie.
Także w jesieni 1928 r. odbyto kilka ćwiczeń[xiii]). W Nadrenji zestawiono nowoczesną dywizję kawalerji w następującym składzie: 2 brygady kawalerji konno, 1 pułk kawalerji spieszony na samochodach, dwa dywizjony artylerji konnej, 1 dywizjon 10 cm armat na samochodach, 1 dywizjon samochodów pancernych i oddział łączności.
Po dwugodzinnych marszach bojowych przekroczono dolinę Mozeli w rejonie Trewiru i po odrzuceniu słabych ubezpieczeń nieprzyjaciela wysłano rozpoznanie. W czterech dniach wykonała dywizja 160 km. Po bezowocnem natarciu oderwała się od nieprzyjaciela nocą, ażeby go opóźniać na linji położonej bardziej ztyłu. Dywizja ta zestawiona według wymogów nowoczesnych okazała się pomysłem bardzo dobrym. Jako doświadczenie podniesiono trudności związane ze składaniem kolumn o różnorodnych środkach ruchu, gdyż do marszu trzeba inne części składowe zestawiać a inne do walki. Również oddziały kawalerji przerzucano częściowo na samochodach.
W jakim stopniu dąży Francja do wzmocnienia siły ogniowej kawalerji, świadczą najlepiej następujące liczby. Od r. 1914 wzrosły środki ogniowe dywizji kawalerji o 90 ciężkich karabinów maszynowych, 315 ręcznych karabinów maszynowych, 36 działek 3,7 cm. 3 moździerze Stockesa i 12 dział 7,5 cm. Każdy szwadron ma 2 ciężkie karabiny maszynowe i 12 ręcznych karabinów maszynowych.
ANGLJA
Także w Anglji, ojczyźnie czołga, istnieją zagorzali zwolennicy motoryzacji. Fanatycy jak Liddle Hart[xiv]) Fuller i Croft chcą wogóle zastąpić kawalerję jednostkami zmotoryzowanemi. Z drugiej strony nawet długotrwała walka pozycyjna nie zatarła u Anglika kochającego konia, wspomnień o wynikach działań kawalerji angielskiej za Zachodzie, w Mezopotamji, Palestynie i Syrji. Także ta okoliczność, że Anglicy mogą być zmuszeni do bicia się na różnych terenach działań wojennych, oraz doświadczenia zdobyte na manewrach, sprowadziły przesadne żądania zwolenników silnika do właściwej miary. Początkowo zamierzano użyć samochodów do podniesienia ruchliwości kawalerji przez ujęcie koniom martwego ciężaru i szybszy przewóz ciężkich karabinów maszynowych oraz taboru bojowego. Opracowano dokładnie przemyślane projekty organizacyjne zmotoryzowanej służby zaopatrywania[xv]). Angielskie Ministerstwo Spraw Wojskowych zadecydowało motoryzować wojsko powoli, w miarę uzyskiwanych doświadczeń na manewrach.
Manewry w r. 1925 wykazały przedewszystkiem potrzebę ubezpieczenia konnemi patrolami zmotoryzowanej kolumny marszowej[xvi]). Poza tem jako najważniejsze doświadczenie okazało się, że kawalerja łatwiej chroni się przed płatowcami niż piechota na samochodach.
Jedna bomba rzucona na czołowy wóz zagradza drogę i tamuje dalszy marsz całej kolumny. Śliskie drogi opóźniły w jednym wypadku natarcie zmotoryzowanej piechoty o 31/2 godziny. W walce dywizja kawalerji wyposażona w płatowce i czołgi przewyższała ruchliwością w terenie piechotę zmotoryzowaną. Jeden ze sprawozdawców pisze: „Widziałem dużo zepsutych maszyn, czołgów i innych zdobyczy techniki nowoczesnej bezczynnych w rowie, ale tylko jednego kulawego konia"[xvii]),
W 1927 r. rozpoczęto w Anglji reorganizację kawalerji[xviii] ). Obecnie jest 12 pułków w kraju i 8 w dominjach. W skład pułku wchodzą: 2 szwadrony po 4 plutony i 4 sekcje, 1 szwadron ciężkich karabinów maszynowych, 2 plutony po 4 ciężkie karabiny maszynowe na 6-ciukołowych wozach systemu Morris, nader pożytecznych w terenie. Szwadrony linjowe mają otrzymać automatyczne karabiny zamiast ręcznych karabinów maszynowych. Lance zniesiono. Jedynie ułani mają je przy paradach. Zmotoryzowano poza tem pluton łączności, sprzęt mostowy, kuchnie polowe, tabor bojowy i żywnościowy. Rozpatruje się potrzebę motoryzacji artylerji towarzyszącej, przeciwczołgowej i stacyj iskrowych. Dwa pułki kawalerji przekształcono w pułki samochodów pancernych po 3 szwadrony z 34 samochodami. Z tego jeden pułk w Anglji, drugi w Egipcie.
Doświadczenia współdziałania kawalerji z lotnictwem, zdobyte w Palestynie rozbudowuje się nadal. Zarządza się marsze nocne, stanowiące dla kawalerji mniejszą trudność niż dla związków zmotoryzowanych.
W czerwcu 1928 r. formułuje mjr. Charrington następujący sąd[xix]): ,,Kawalerja jest nieodzowna do rozpoznania i ubezpiecznia oraz jako broń ruchoma, zwłaszcza w terenie, w którym zmotoryzowane związki stają się bezużyteczne. Kawalerzysta powinien umieć walczyć zarówno konno jak i pieszo. Szperacze i patrole powinny na każdego konnego
wroga nacierać bezwzględnie konno. Dopóki istnieje piechota maszerująca i walcząca pieszo, dopóty musi istnieć kawalerja odpowiednio zorganizowana, uzbrojona i wyszkolona, aby umiała współdziałać z piechotą“.
Angielskie Mininisterstwo Spraw Wojskowych podkreśliło w r.1928 w parlamencie dobitnie, że nie zamierza znieść kawalerji. Także podczas manewrów jesiennych 1928 r. w Sussex potwierdziły się doświadczenia kawaleryjskie lat poprzednich. Stwierdzono, że znaczenie kawalerji w stosunku do lat ubiegłych bezwzględnie wzrosło. Poza tem uważa się kawalerję za najlepszego sojusznika czołgów[xx] ).
W końcu marszałek Allenby[xxi] ) dowiódł Amerykanom, że współczesne wynalazki bynajmniej nie uczyniły jeźdźca zbędnym. Kawalerzysta posiada zawsze jeszcze swego ducha jeździeckiego, zaczepność i dawną broń. Dochodzą do tego płatowce, samochody pancerne, czołgi oraz działa szybkostrzelne. Posiada zatem siłę i ruchliwość w stopniu dotąd nieznanym.
WŁOCHY
Kawalerja włoska liczącą w czasie wojny światowej 4 dywizje kawalerji z ogółem 30 pułkami została zredukowana do 12 pułków i 2 szwadronów samochodów pancernych. Tworzy ona 3 brygady kawalerji pod dowództwem wyższych dowódców kawalerji, podlegających Generalnemu Inspektorowi Kawalerji. W czterech pułkach ciężkich połowa
szeregowych ma lance[xxii]).
Jeden szwadron ma karabiny maszynowe na jukach. Jeden skadrowany szwadron ma być w czasie wojny szwadronem ciężkich karabinów maszynowych.
Odnosi się wrażenie, że włoska kawalerja słaba liczebnie i niedostatecznie wyposażona, nie poczyniła żadnych nowych doświadczeń taktycznych.
POLSKA
Z wykładu odbytego w Centralnej Szkole Kawalerji można wysnuć następujący wniosek. Zasadą jest walka konna wręcz zapomocą lancy, tak jak w Rosji. Walka ogniowa stanowi zakończenie manewru konnego. Działanie ognia należy o ile możności wzmacniać zapomocą zaskoczenia. Za utrzymanie sił końskich na poziomie zdatności bojowej odpowiada dowódca. Powinien on znać dokładnie istotę swej broni, celem właściwego użycia jej.
Pod względem jeździeckim pracuje Polska nadal pilnie, czego dowodem powodzenie oficerów polskich na zagranicznych zawodach konnych.
R O S J A
Nowa instrukcja o walce kawalerji z r. 1927[xxiii] ) podkreśla znaczenie kawalerji jako jednego z najważniejszych ogniw sowieckiej siły zbrojnej. - Rozpoznawać należy przedewszystkiem walką. Wszystkie elementy zwiadów w sile sekcji czy szwadronu - mają przy niespodziewanem spotkaniu szarżować nawet na silniejszego nieprzyjaciela. Cała instrukcja tchnie duchem zaczepnym. Istnieje projekt ponownego wprowdzenia lancy dla pierwszego szeregu - zniesionej przed r. 1924[xxiv]).
Żąda się równorzędnego poziomu wyszkolenia konnego i pieszego dla tem snadniejszego umożliwienia walki kombinowanej pod osłoną ognia, w którym Rosjanie szczególnie gustują. Wszyscy szeregowcy są wyszkoleni przy ręcznych karabinach maszynowych.
Gen. Gołowin[xxv]) (emigrant) uważa kawalerję współczesną za broń przeznaczoną już nie do szarż zwartych mas , lecz za broń manewru i walki ruchowej. Dla przerwania linji nieprzyjaciela, spędzenia elementów czat, obsadzenia ważnych punktów przedpola, naciera kawalerja drobnemi jednostkami w luźnem ugrupowaniu. Każdy niższy dowódca powinien sam umieć decydować czy dane położenie wymaga walki konnej czy pieszej. To też nowoczesna kawaleria musi się, składać z jeźdźców ożywionych wybitnym duchem kawaleryjskim . Poza tem podkreśla, że uzbrojenie lancą zaszczepia kawalerzyście skłonność do walki konnej.
Budiennyj jest zdania, że kawalerja powinna być szkolona w duchu walki konnej, który to rodzaj walki jest i zawsze będzie podstawowym sposobem rozwiązywania zadań kawaleryjskich. Z faktu, że kawalerja powinna umieć działać konno i pieszo nie wynika jeszcze że obydwie te formy walki są równowartościowe Dla kawalerzysty pozostanie walka w szyku konnym głównem zadaniem. Tylko w ostateczności można stosować walkę pieszą.
Podczas manewrów lat ostatnich wykazała kawalerja dziarską ruchliwość w terenie, a dowódcy zdolność decyzji i sprawne rozkazodawstwo.
Materjał koński jeszcze w 1925 r. niejednolity, poprawił się już, taksamo środki łączności technicznej. Kawalerja powinna podczas ćwiczeń uwzględniać maskowanie, wpływ płatowców, gazów i dymów bojowych.
Podczas manewrów w r. 1928 robiła kawalerja marsze dzienne 60 - 70 km. Współdziałały z nią liczne eskadry niszczycielskie oraz myśliwskie; również i tutaj stosowano często walkę kombinowaną z udziałem jednoosobowych czołgów.
STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI PÓŁNOCNEJ
W Stanach Zjednoczonych nadal ma znaczenie zdanie generała Pershinga: „Wspaniała działalność kawalerji w pierwszych tygodniach wojny aż nadto usprawiedliwia jej istnienie. W każdej przyszłej wojnie na lądzie Ameryki użycie kawalerji będzie miało równą doniosłość jak i w przeszłości“.
Wobec czego ludzie kompetentni w Ameryce nie myślą o redukcji kawalerji[xxvi]).
Pogląd ten stanowi podstawę potężnego rozwoju kawalerji amerykańskiej, kierowanego przez gen. Crosby, inspektora kawalerji, a odzwierciedlającego się w wykładach znakomitej szkoły kawaleryjskiej w Fort Riley i doskonałych artykułach w Cavalry Journal.
Kawalerja rozporządza płatowcami, artylerją, czołgami i bronią maszynową. Stale odbywają się doświadczenia z temi środkami walki oraz z automatycznemi karabinami i ze sprzętem przeciwgazowym; poza tem ciągle są w toku marsze nocne.
Artylerję dywizji kawalerji podwyższono z siły dywizjonu do pułku, ażeby każdej kolumnie dywizji kawalerji (maszerującej w dwuch kolumnach) móc przydzielić dywizjon[xxvii]). Poza tem w skład dywizji (dwie brygady kawalerji po dwa pułki) wchodzi dywizjon (trzy szwadrony) samochodów pancernych z 36 samochodami i oddziałem obrony przeciwlotniczej. Istniejące pułki kawalerji mają być ujęte w ramy korpusu kawalerji[xxviii]). Odbyły się ciekawe próby rozpędzania sztucznych zasłon dymowych zapomocą piasku naładowanego prądem, wysiewanego z balonów na uwięzi i płatowców[xxix]).
Artykuł płk. Hawkinsa[xxx]) zaleca szarżę kawalerji w kilku luźnych falach przy wsparciu artylerji i broni maszynowej. Projekt przypomina żywo metody Budiennego. Wogóle amerykańska myśl wojskowa wykazuje skłonność do walki kombinowanej, mającej wiele cech wspólnych z rosyjskim sposobem walki.
Duży nacisk kładzie się na wyszkolenie strzeleckie[xxxi] ) (także na strzelanie z konia) oraz na wyszkolenie jeździeckie, zwłaszcza terenowe i przeszkodowe. Wykazują to liczne imprezy konne w Ameryce, oraz bardzo dobre wyniki oficerów amerykańskich podczas olimpiad w
Amsterdamie i Nowym Jorku.
Opracował: Tomasz Mikołajczak
[i] Gen. v. Seeckt - Nowoczesna kawalerja (Militär - Wochen blatt, nr. 6/27.
[ii] France Militaire 28.1.1928.
[iii] Am. Cavalry Journal, styczeń 1926 i Militär - Wochenblat, nr. 34/26.
[iv] Am. Cavalry Jounrnal, styczeń 1928 i Deutsche Wehr, nr. 18/28.
[v] Militär - Wochenblatt, nr. 4/26.
[vi] France Militaire 28.I.1928 i Revue de Deux Mondes, styczeń 1928.
[vii] France Militaire, 1 i 2 XI.1928, Revue de Paris marzec 1928.
[viii] Journal des Débats, 3.III. 1928.
[ix] Revue de Cavalerie, wrzesień - październik 1926,
[x] Deutsche Wehr, nr. 13/28.
[xi] Revue de Cavalerie i Deutsche Wehr, nr. 33/28 - 2/29.
[xii] Revue de Cavalerie, maj - czerwiec 1928.
[xiii] Militär - Wochenblatt, nr. 14/25, Deutsche Wehr, nr. 2/29.
[xiv] Militär - Wochenblatt, nr. 28/28 i Deutsche Soldaten Zeitung, 1928, nr. 11, 12, 13,
[xv] Cavalry Journal, październik 1924, ppłk. Evany.
[xvi] Observer, 20.9.1925- Am . Cavalry Journal, styczeń 1926 (Militär - Wochenblatt, nr. 34/26, ppłk. Joyce.
[xvii] The Fighting Forces, grudzień 1925 (Militär - Wochenblatt, nr. 32/25), mjr, de Chair.
[xviii] Deutsche Wehr, 1928, nr. 18 i 25.
[xix] Cavalry Journal, lipiec 1927, „Stan dziesiejszej kawalerji".
[xx] Cavalry Journal, styczeń, 1928.
[xxi] Cavalry Journal, styczeń, 1928.
[xxii] Ang. Cavalry Journal, lipiec 1928; Deutsche Wehr, nr. 27/28.
[xxiii] Militär - Wochenblatt, nr. 17/27.
[xxiv] Deutsche Wehr, nr. 17/28.
[xxv] Am. Cavalry Journal styczeń 1926.
[xxvi] Army and Navy Journal, marzec 1926.
[xxvii] Army and Navy Journal, 14.1.1928.
[xxviii] Deutsche Wehr, nr. 18/28; Militär - Wochenblatt, 1928 nr. 12 i 22.
[xxix] Militär - Wochenblatt, nr. 34/26.
[xxx] Cavalry Journal, październik 1926.
[xxxi] Cavalry Journal, październik 1927 i styczeń 1929.
