"Na marginesie instrukcji wyszkolenia sowieckiej artylerii przeciwlotniczej" - 1934

Biblioteczka » Artyleria przeciwlotnicza

"Na marginesie instrukcji wyszkolenia sowieckiej artylerii przeciwlotniczej" - 1934 - mjr dypl. Marjan Jurecki

"Na marginesie instrukcji wyszkolenia sowieckiej artylerii przeciwlotniczej"¹

mjr dypl. Marjan Jurecki

Przegląd Artyleryjski

nr 6 rok 1934

Zachowano pisownię oryginalną

20 grudnia roku bieżącego Szef Kierownictwa przeciwlotniczej armii czerwonej zatwierdził instrukcję wyszkolenia artylerii przeciwlotniczej, uniemożliwiając jednocześnie wszystkie dotychczasowe wydawnictwa dotyczące tego zagadnienia.

Kierownictwo obrony przeciwlotniczej poprzedza instrukcję wstępem, który zawiera kilka bardzo charakterystycznych zasad. Na uwagę zasługuje przede wszystkim twierdzenie, że "w zakresie wyszkolenia trzeba dobrze pamiętać o tym, iż powodzenie nie zależy od ilości zużytej amunicji, lecz jest skutkiem należycie zorganizowanego wyszkolenia. Trzeba więc wszelkimi sposobami dążyć do tego, aby osiągnąć możliwie największe wyniki za pomocą minimalnych środków". W związku z tym należy ze szczególnym naciskiem przestrzegać zasady, że strzelania ostre i ćwiczenia taktyczne można przeprowadzać dopiero wtedy, gdy istnieje całkowita pewność co do należytego przygotowania personelu jednostek ćwiczących. Odpowiedzialność za przestrzeganie tej zasady ciąży na dowódcy formacji który, jak widać, ma inicjatywę co do ustalania terminów ostrych strzelań i taktycznych ćwiczeń w terenie.

Ten szczególny nacisk na przemożne znaczenie wyszkolenia właśnie w jednostkach artylerii przeciwlotniczej jest bardzo znamienny i godny naśladowania. Zasada ta bowiem, jakkolwiek wszędzie wyznawana teoretycznie, w praktyce często niknie i blednie pod naciskiem szablonu, papierkowego załatwiania najpoważniejszych spraw, wreszcie mniej lub więcej nieudanych prób ze strony poszczególnych dowódców. Zbyt często zapomina się o tym, że błędy poszczególnych szeregowych, które w artylerii naziemnej łatwo wykryje oficer baterii lub nadrobi swoim uzdolnieniem i doświadczeniem dowódca baterii, w kawalerii lub piechocie usunie dowódca małego zespołu, dzięki swej inicjatywie lub przytomności umysłu, - w artylerii przeciwlotniczej, w toku samego strzelania, błędy są najczęściej niemożliwe do wykrycia, a tym samym usunięcia.

Jakże często można widzieć dowódcę baterii, który bezradnie obserwuje rozpryski, rozsiane niemal po całym niebie i daremnie usiłuje doszukać się przyczyny tego zjawiska w komunikatach meteorologicznych, błędnych obliczeniach wiatrów itd., podczas gdy najprawdopodobniej chodzi o zwykły błąd któregokolwiek z kanonierów. Większość bowiem kanonierów obsługi wykonywa funkcje odpowiedzialne w całym znaczeniu tego słowa, dzięki czemu nie należy te wyszkolenie przekreślać całą wartość baterii przeciwlotniczej. W takim wypadku, istotnie, nawet największa ilość amunicji nie da dobrego wyniku.

Omawiana "Instrukcja" stawia sobie za cel osiągnięcie doskonałego poziomu wyszkolenia artylerii przeciwlotniczej. Jak należy do tego przystąpić?

Czytamy o tym we wstępie: "Zasadnicze postanowienia organizacyjno-metodyczne, zawarte w pierwszym tomie i bardziej szczegółowo ujęte w następnych tomach, powinny być starannie przestudiowane przez całą kadrę instruktorską artylerii przeciwlotniczej". Aby to było możliwe, "Instrukcja" jest wydawnictwem jawnym i została wydana w nakładzie 10000 egzemplarzy.

Jednak świadomość całej ważności wyszkolenia oraz dokładna znajomość "Instrukcji" samo za siebie nie wystarczą do osiągnięcia celu.

Chodzi bowiem jeszcze o to, że przejście do metod szkolenia, nakazanych przez "Instrukcję", wymaga szczególnej uwagi dowódców w zakresie zapewnienia oddziałom wyposażenia w pomoce szkolne, przyrządy oraz inny nie zbędny sprzęt szkoleniowy. Załącznik 1. do tomu pierwszego zawiera dokładny i szczegółowy wykaz sprzętu szkoleniowego, potrzebnego do prowadzenia wyszkolenia, zgodnie z zasadami "Instrukcji". Według tego wykazu, dowódcy formacji są zobowiązani zaopatrzyć swe jednostki, dążąc stale do stopniowego zwiększenia ilości sprzętu szkoleniowego. A więc, streszczając, artyleria przeciwlotnicza tylko wtedy spełni swe zadanie, gdy będzie niemal idealnie wyszkolona. Trzy warunki powinny być wypełnione, aby cel ten został osiągnięty, a mianowicie:

uświadomienie ważności wyszkolenia przez kadrę instruktorską,
wydanie odpowiedniej instrukcji wyszkolenia i dokładne zapoznanie się z nią tejże kadry,
wyposażenie oddziałów w dostateczną ilość jednolitego dla wszystkich oddziałów sprzętu szkoleniowego.

Przechodząc z kolei do omawiania samej "Instrukcji', należy podkreślić, że cechuje ją na ogół jak najdalej posunięta drobiazgowość. Pomimo tego układ "Instrukcji" jest tak pomyślany, że ta właściwość nie zaciemnia podstawowych wytycznych wyszkolenia. Instrukcja jest podzielona na 9 odrębnych tomów:

Tom 1. Zadania, organizacja i metodyka wyszkolenia bojowego artylerii przeciwlotniczej.
Tom 2. Musztra piesza, wychowanie fizyczne i wyszkolenie ogólno-wojskowe.
Tom 3. Wyszkolenie taktyczne.
Tom 4. Wyszkolenie specjalne wraz z wykazem strzelań szkolnych.
Tom 5. Interpretacja strzelań szkolnych artylerii przeciwlotniczej.
Tom 6. Zbiór zadań z instrukcji strzelań artylerii przeciwlotniczej.
Tom 7. Przeciwlotnicza strzelnica zmniejszona wz. G.O. Zaks.
Tom 8. Wyszkolenie szeregowych z cenzusem².
Tom 9. Wyszkolenie oficerów rezerwy³.

Podstawowe postanowienia organizacyjne i metodyczne "Instrukcji" zawiera tom 1. Z tego względu przed posługiwaniem się następnymi tomami, należy dokładnie opanować tom 1.

Tomy 2, 3 i 4 całkowicie obejmują wszystkie gałęzie szkolenia artylerii przeciwlotniczej, oprócz wykształcenia politycznego i ogólnego, które to działy należą do kompetencji "politycznego kierownictwa armii czerwonej".

Podstawę treści "Instrukcji" stanowią "ćwiczenia przygotowawcze", ujęte w pięciu "Zbiorach ćwiczeń".

Zbiór ćwiczeń 1. zawiera ćwiczenia z musztry pieszej, wychowania fizycznego, wyszkolenia ogólno-wojskowego oraz wykorzystania środków lokomocji. Ten zbiór ćwiczeń wchodzi w skład tomu 2. i obejmuje ćwiczenia od nr.101 do199.

Zbiór ćwiczeń 2. zawiera polowe ćwiczenia taktyczne i wchodzi w 1 skład tomu 3. Obejmuje on ćwiczenia od nr. 201 do 256.

Zbiór ćwiczeń 3. zawiera specjalne ćwiczenia taktyczne i wchodzi również w skład tomu 3. Zasługuje na uwagę podział ćwiczeń taktycznych na polowe i specjalne. Według terminologii sowieckiej, ćwiczenia polowe mają na celu obrazowe przedstawienie wszystkich praktycznych sposobów w zakresie prac topograficznych, maskowania, obrony przeciwgazowej, umocnień polowych i służby zdrowia, które należy stosować przy wykonywaniu przez baterie jakiegokolwiek zadania bojowego.

Ćwiczenia specjalne obejmują właściwy zakres służby polowej dla podoficerów⁴ z wyłączeniem działów, będących przedmiotem ćwiczeń polowych.

Wyodrębnienie ćwiczeń polowych od specjalnych uzasadnia się koniecznością zwrócenia szczególnej uwagi na opanowanie przez podoficerów i szeregowych właściwego zakresu służby polowej. Jak widać z tego, sowieckie sfery kierownicze nie mają poważniejszych kłopotów z ułożeniem i wypełnieniem programu służby polowej na najniższych szczeblach, jak to gdzieindziej można zaobserwować. Kłopoty sowieckie wynikają raczej z nadmiaru materiału do przerobienia, a nie z braku tegoż materiału.

Zbiór ćwiczeń 4. zawiera ćwiczenia od nr. 401 do 493 i dotyczy wyszkolenia specjalnego i przygotowania do strzelań ostrych. Zbiór ten wchodzi w skład tomu 4.

Zbiór ćwiczeń 5. zawiera dodatkowe ćwiczenia dla szeregowych z cenzusem i należy do tomu 8.

Na podstawie postanowień "Instrukcji", formacje sporządzają ogólne i szczegółowe programy wyszkolenia. W tym celu jest zalecony następujący schemat posługiwania się "Instrukcją":

a) Zapoznać się z treścią tomu 1. i odnaleźć w rozdziale 1. tego tomu obliczenie czasu w danym okresie wyszkolenia odpowiednie do zasadniczego przeznaczenia danej formacji⁵.

b) W "uwagach ogólnych "tomów 3. i 4. zapoznać się z wykazami zadań w zakresie wyszkolenia taktycznego i specjalnego i określić, jakie zadania i w jakich terminach należy opanować.

c) Według schematów, zamieszczonych w tomach 2., 3. i 4. określić, jaką ilość przygotowawczych ćwiczeń, odpowiadających wskazanym zadaniom taktycznym i ogniowym należy przerobić w danym okresie.

d) Określić czas, jaki należy przeznaczyć pododdziałom dla przerobienia każdego ćwiczenia przygotowawczego.

e) Na tej podstawie sporządzić ogólny i szczegółowy programy wyszkolenia. Instruktorzy, młodsi oficerowie i podoficerowie⁶ powinni znać zawczasu numery nakazanych programem ćwiczeń przygotowawczych, dzięki czemu korzystając z poszczególnych zbiorów ćwiczeń, mogą się należycie przygotować do prowadzenia ćwiczeń. Jeśli chodzi o wyrobienie sobie należytego poglądu na całość "Instrukcji", istotnie najdogodniej jest zapoznać się najpierw z treścią tomu 1. a następnie kolejno innych tomów, zawierających bardziej szczegółowe rozwinięcie postanowień tomu 1.

A. TOM 1.

ZADANIA, ORGANIZACJA I METODYKA WYSZKOLENIA ODZIAŁÓW ARTYLERJI PRZECIWLOTNICZEJ RKKA⁷.

Całość tomu 1. jest podzielona na wstęp, zawierający podstawy wyszkolenia bojowego artylerii przeciwlotniczej oraz trzy rozdziały, z których pierwszy dotyczy zadań, organizacji metodyki wyszkolenia, drugi jest poświęcony szczególnym warunkom wyszkolenia formacji, broniących nieruchomych obiektów, wreszcie trzeci zawiera wytyczne wyszkolenia młodszych oficerów i szeregowych rezerwy.

Wstęp.

Podstawy wyszkolenia bojowego artylerii przeciwlotniczej.

Uwagi wstępne.

Uwagi wstępne, aczkolwiek zredagowane dość chaotycznie i nieprzejrzyście, zawierają kilka interesujących postanowień i określeń.

A więc "przygotowanie bojowe jest to system wyszkolenia i wychowania żołnierza, dowódcy i całego oddziału, zapewniający dokładne i gruntowne opanowanie techniki swojej broni oraz wysoką umiejętność taktyki na podstawie gruntownego zespolenia klasowego, uświadomienia politycznego, bezgranicznego oddania się sprawie rewolucji proletariackiej, wreszcie dostatecznego rozwoju ogólnego całego personelu oddziału".

Podobne określenie podstawy systemu wyszkolenia tylko pozornie sprawia wrażenie jednego z przykładów pospolitej frazeologii komunistycznej. Ponieważ bowiem określenie to dotyczy właśnie artylerii przeciwlotniczej, a nie jakiegokolwiek z innych rodzajów broni, każda z jej części składowych nabiera istotnego znaczenia i zasługuje na bardziej szczegółową analizę.

Jeśli bowiem przetłumaczyć omawiane określenie na bardziej zrozumiały język oraz uwzględnić niektóre dalsze postanowienia zawarte w "Uwagach wstępnych", to można przyjść do wniosku, że:

żołnierz artylerii przeciwlotniczej powinien się odznaczać wyższą inteligencją, niż żołnierz innych rodzajów broni ("dostateczny rozwój ogólny"),
czynności żołnierza artylerii przeciwlotniczej powinny być w wysokim stopniu zmechanizowane,
żołnierza artylerii przeciwlotniczej powinna cechować wysoka karność ("gruntowne zespolenie klasowe").
poziom moralny żołnierza artylerii przeciwlotniczej powinien być również wyjątkowo wysoki ("uświadomienie polityczne i bezgraniczne oddanie się sprawie rewolucji")

a) Wymagania dotyczące inteligencji żołnierza artylerii przeciwlotniczej są zupełnie zrozumiałe i uzasadnione koniecznością obsługiwania przez niego skomplikowanych przyrządów pomiarowych i celowniczych, samodzielnego robienia obliczeń i t.d. Jednak zapewnienie odpowiednio inteligentnego materiału ludzkiego należy do kompetencji władz wyższych niż dowództwo formacji. Jest rzeczą jasną, że jeśli do tych ostatnich zostaną przydzieleni w charakterze rekrutów sami analfabeci lub półanalfabeci, to najlepsza instrukcja wyszkolenia i najbardziej rutynowi instruktorzy nic na to nie poradzą.

b) Mechanizacja czynności poszczególnych kanonierów jest natomiast wyłącznym zakresem instruktorów, których powinna cechować jak największa wprawa, nabywana w jak najkrótszym czasie. Najlepszym sposobem nabycia wprawy przez instruktorów jest właśnie wydanie odpowiedniej instrukcji wyszkolenia i surowe przestrzeganie jej postanowień. Mechanizacja czynności kanonierów artylerii przeciwlotniczej jest konieczna ze względu na szczególne właściwości celów powietrznych, które odznaczają się bardzo wielką ruchliwością w trzech wymiarach, dużą zdolnością do zaskoczenia oraz krótkotrwałością działania. Zwalczanie takich celów jest możliwe tylko przy zastosowaniu odpowiednich przyrządów, obsługiwanych przez doskonale wyszkolone i zmechanizowane zespoły kanonierów.

c) Jeśli zadośćuczynienie pierwszym dwu wymaganiom od żołnierza artylerii przeciwlotniczej należy do kompetencji władz centralnych (przydział odpowiedniego materiału oraz wydanie odpowiednich instrukcji wyszkolenia), to ostatnie dwie - karność i poziom moralny powinni całkowicie zapewnić dowódcy formacji i pododdziałów. Nie jest to zagadnienie łatwe, gdyż to, co się nazywa wysokim poziomem inteligencji u szeregowego, nie zawsze idzie w parze z ideowością i karnością. Całe zagadnienie sprowadza się do tego, aby przeciętnego ćwierć- lub półinteligenta prze- konać, iż powinien on działać automatycznie, jak część składowa mechanizmu, zatracając wszystkie swoje indywidualne cechy oprócz intelektu.

Z drugiej strony, łatwo sobie można wyobrazić, jakie skutki mogą wyniknąć, jeśli bateria będzie się składała z szeregowych wprawdzie uświadomionych co do doniosłości i ważności swej roli, lecz stojących nisko pod względem moralnym. Zmniejszona do minimum możliwość kontroli i usuwania błędów mimowolnych staje się o wiele jeszcze mniejszą, gdy te błędy powstaną wskutek złej woli lub też rozmyślnego niedbalstwa.

Jest więc jasne, że zagadnienie wychowania szeregowych artylerii przeciwlotniczej jest nadzwyczaj doniosłe, a ponadto należy je traktować w sposób odmienny, niż w innych rodzajach broni, choćby ze względu na szczególnie dobierany materiał ludzi. Zdaje się, iż trudno mówić o różnicach w psychologii żołnierza piechoty, artylerii lub marynarki przy tak dalece skróconych okresach służby wojskowej, a jednak różnica ta istnieje, i tylko ten jej nie dostrzega, kto nie chce widzieć. Stosowanie bezdusznego szablonu i spychanie zagadnienia wychowania praktycznie na ostatnie miejsce, zwłaszcza w tych rodzajach broni, gdzie posiada ono specjalne znaczenie, nie przyczyni się do zwiększenia wydajności bojowej oddziałów.

W wojsku sowieckim istnieje ogromna i rozgałęziona organizacja, kierowana od góry, której wyłącznym celem jest rozwiązanie zagadnienia wychowania żołnierza, wobec czego zagadnienie to w samych instrukcjach wyszkolenia jest poruszone tylko o tyle, aby przypomnieć, że podstawą przygotowania bojowego jest wysoki stan moralny. Gdzie indziej aparat taki nie istnieje, a zatem platoniczne frazesy nie wystarczą, gdyż trzeba im zapewnić egzekutywę. W jaki sposób, to już inna sprawa. W każdym razie nie zaszkodzi pamiętać, że warunki pokojowe nie dają należytych podstaw do oceny czy wyniki stosowania tego lub innego systemu wychowania albo braku systemu należy uznać za zadowalające. Kryterium w zakresie wychowania trzeba sobie stwarzać pod kątem widzenia li tylko warunków wojennych, o czym niestety zbyt często się zapomina.

Poza niewzruszonym fundamentem moralnym, na którym, zdaniem sfer kierowniczych sowieckich, należy opierać system wyszkolenia, rzuca się w oczy jeszcze jedna znamienna cecha ogólnych wytycznych wyszkolenia, zawartych w "Uwagach wstępnych". W punkcie 9. i 10. czytamy:

"Przygotowanie formacji artylerii przeciwlotniczej do rozwiązywania zadań bojowych sprowadza się do opanowania taktyki pracy bojowej, która się składa z następujących zasadniczych elementów:

marsz,
przygotowanie do rozwinięcia ugrupowania bojowego,
rozwinięcie ugrupowania bojowego,
prowadzenie walki,
zwinięcie ugrupowania bojowego.
opanowanie taktyki pracy bojowej powinno się składać:

- z elementarnego przygotowania żołnierza do działania w składzie oddziału ze stopniowego opanowania zadań bojowych, które stanowi podstawę taktycznego przygotowania oddziału.

Stopniowe opanowywanie zadania bojowego powinno się składać z szeregu ćwiczeń z kadrą zawodową, sztabami, drobnymi zespołami, wreszcie całego oddziału.

Na tle przygotowania taktycznego należy budować wszystkie inne dziedziny wyszkolenia, nie wyłączając wyszkolenia specjalnego⁸.

A więc drugą podstawą zasadniczą całego systemu wyszkolenia sowieckiej artylerii przeciwlotniczej jest wyszkolenie taktyczne, sięgające aż do stopnia kanoniera. Na tych dwu fundamentach opierają się dopiero wszystkie inne działy szkoleniowe, nie wyłączając wyszkolenia specjalnego, które wszędzie, poza armią sowiecką, jest uważane za przedmiot podstawowy.

Byłoby może przedwczesne sądzić, czy śmiały krok artylerii przeciwlotniczej sowieckiej jest należycie umotywowany. Wolno jednak stwierdzić, że zwolennicy nastawienia "technicznego", odrzucający możliwości istnienia jakiejkolwiek taktyki w tak zmechanizowanej broni jak artyleria przeciwlotnicza, mieli nieraz sposobność przekonania się o niesłuszności swoich poglądów, zanim się ukazała "Instrukcja" sowiecka. Wielu dowódców, doskonałych pod względem wyszkolenia specjalnego baterii, nieraz zestrzeliwujących "rękaw" samolotu, latającego monotonnie po z góry wyznaczonej trasie, przyzna, że ta sama bateria znalazłszy się w położeniu niemal bojowym, ujawniała niemal zupełny brak zdolności do wykorzystania swoich niezaprzeczalnych wartości" techniczno-szkoleniowych". Notoryczne "nawalanie" obserwatorowi telefonistów, zbyt późne rozpoczęcie ognia lub całkowite przegapienie nieprzyjaciela, ostrzeliwanie własnych samolotów i wypływający z tego wszystkiego ogólny rozgardiasz na stanowisku baterii - oto pospolite i nieuniknione skutki pomijania elementu taktycznego w wyszkoleniu, nie mówiąc już o nieprzydatności baterii taktycznie niewyszkolonej do pełnienia służby dozorowania przeciwlotniczego na korzyść wyższych szczebli dowodzenia.

Błędów tych chce uniknąć sowiecka artyleria przeciwlotnicza. Jest więc rzeczą wielce interesującą poznać bliżej wytyczne "Instrukcji", dotyczące wyszkolenia taktycznego.

Wyszkolenie taktyczne.

Sowiecka artyleria przeciwlotnicza jest podzielona organizacyjnie na dwie kategorie: artylerię przeciwlotniczą obszaru krajowego (ZAWTS) i artylerię obszaru operacyjnego (WZA). Zakres i treść wyszkolenia taktycznego jest inny dla każdej z tych dwu kategorii, ze względu na odmienne zadania bojowe, jakie przypadają im w udziale.

Artyleria przeciwlotnicza obszaru krajowego. Składa się z ruchomych i półstałych dywizjonów. Jej zasadniczym bojowym zadaniem jest obrona przeciwlotnicza stałych punktów i obiektów⁹. Ma ona również dodatkowe zadanie bojowe, które polega na obronie przeciwlotniczej obiektów i punktów na tyłach obszaru operacyjnego, a nawet wyjątkowo w pasie czołowym. Podstawą życia bojowego ZAWTS jest manewr ogniowy, czyli ześrodkowanie skutecznego ognia w należytym punkcie i do najważniejszego celu.

Od artylerii ZAWTS wymaga się tylko ruchliwości operacyjnej, natomiast "manewr kołami w ścisłym znaczeniu", zdaniem "Instrukcji", nie jest potrzebny.

Poza "manewrem ogniowym" i "zdolnością manewrową w granicach ruchliwości operacyjnej" ZAWTS powinna być przygotowana również pod względem taktyki i techniki współdziałania z lotnictwem myśliwskim.

Opierając się więc na zasadniczych i dodatkowych za- daniach bojowych, wyszkolenie taktyczne ZAWTS powinno polegać na opanowaniu szeregu tematów i wypływających z tych tematów zadań bojowych.

Opracowywanie tych tematów powinno się odbywać w takiej kolejności, by od najprostszych przechodzić do coraz bardziej złożonych.

Oto wykaz tematów dla ZAWTS, z zachowaniem kolejności opracowywania:

1. Obrona obiektu przez artylerię przeciwlotniczą

2. Obrona punktu przez artylerię przeciwlotniczą.

3. Obrona punktu przez współdziałające ze sobą środki o. pi. systemu CEGAZO.

4. Obrona punktu przez współdziałające ze sobą środki o. pl. systemu SWAZO.

5. Obrona przeciwlotnicza oddziałów w walce obronnej.

6. Obrona przeciwlotnicza oddziałów w walce zaczepnej.

Co oznaczają skróty CEGAZO i SWAZO, można się tylko domyślać. Należy przypuszczać, że "CEGAZO" jest to "centralne ugrupowanie obrony lotniczo - przeciwlotniczej"¹⁰, polegające na rozmieszczeniu artylerii przeciwlotniczej i lotnictwa myśliwskiego w poszczególnych pasach współśrodkowych dookoła bronionego punktu, podobnie jak przy obronie Londynu w czasie wojny światowej.

Co się tyczy SWAZO, jest to zapewne rozmieszczenie poszczególnych środków obrony przeciwlotniczej w odcinkach¹¹, rozchodzących się promienisto od środka punktu bronionego. Dla artylerii ZAWTS, za podstawowe należy uważać pierwsze cztery tematy, przy czym jeden z nich na pewno będzie odpowiadał warunkom dyslokacji danego oddziału, wskutek czego jest dla tegoż oddziału najważniejszy.

Ostatnie dwa tematy mają na celu przygotowanie artylerii ZAWTS, na wypadek użycia jej w warunkach walki ruchowej. Artyleria przeciwlotnicza obszaru operacyjnego. Składa się z ruchomych dywizjonów o ciągu konnym i mechanicznym. Jej zasadnicze m zadaniem jest "obrona oddziałów wojskowych i związków, do których te oddziały są przydzielone", czyli obiektów o charakterze stałym oraz posiadających taktyczną ruchliwość. Dodatkowe zadanie WZA polega na obronie obiektów i punktów na tyłach obszaru operacyjnego i krajowego.

Podstawą użycia bojowego WZA jest manewr ogniowy, w połączeniu z "manewrem kołami", co wypływa z konieczności zapewniania obrony oddziałów w czasie i przestrzeni.

"Taktyka i Technika" współdziałania z lotnictwem myśliwskim również powinna być dokładnie opanowana przez artylerię WZA.

Podobnie jak w artylerii ZAWTS, wyszkolenie taktyczne WZA polega na opanowaniu szeregu kolejnych tematów¹².

7. Obrona przeciwlotnicza oddziałów pozostających w miejscu¹³

8. Obrona przeciwlotnicza oddziałów wykonywających marsze.

9. Obrona przeciwlotnicza oddziałów w walce obronnej.

10. Obrona przeciwlotnicza oddziałów nacierających na nieprzyjaciela broniącego się w miejscu.

11. Obrona przeciwlotnicza oddziałów w boju spotkaniowym.

12. Obrona przeciwlotnicza oddziałów w okresie pościgu.

13. Obrona przeciwlotnicza oddziałów w okresie odrywania się od nieprzyjaciela.

14. Obrona punktu przez współdziałające ze sobą środki obrony przeciwlotniczej.

Dla artylerii WZA pierwsze siedem tematów należy uważać za zasadnicze.

Ostatni temat powinien być opanowany przez artylerię WZA, jako dodatkowy, na wypadek użycia jej w obronie przeciwlotniczej punktów położonych na obszarze krajowym.

Zakres wyszkolenia taktycznego obu kategorii artylerii przeciwlotniczej obejmuje właśnie wyszczególnione przedmioty. Treść wyszkolenia taktycznego określają przytoczone w "Uwagach wstępnych" podstawowe elementy pracy bojowej. Opanowanie treści wyszkolenia taktycznego wymaga: połączenia specjalnego przygotowania z połowem przygotowaniem taktycznym oraz powtarzania opanowywania tematów, zarówno zimą jak i latem. Treść wyszkolenia taktycznego powinna posiadać formę szeregu elementarnych ćwiczeń odmiennych dla każdej części składowej oddziału.

W szczególności personel dowodzący powinien opanować zagadnienie organizacji i kierownictwa; personel plutonu dowódcy") - technikę rozpoznania i łączności, wreszcie personel plutonu ogniowego - technikę wykorzystania środków ogniowych w walce.

Całość szkolenia taktycznego powinna objąć wszystkie zagadnienia dotyczące manewru kołami i ogniowego, z wyjątkiem techniki ognia, która jest przedmiotem wyszkolenia specjalnego.

Dla każdego zadania bojowego przygotowanie taktyczne powinno się opierać na następującym temacie:

Ćwiczenia przygotowawcze mają na celu wypracowanie elementarnych wiadomości, wprawy oraz osobistych właściwości bojowych żołnierza.

Ćwiczenie "zaliczalne" polega na wykonaniu zadania szkolnego w postaci wyjazdu w teren w składzie plutonu lub baterii.

Podstawowe ćwiczenie “zaliczalne” jest to rozwiązanie zadania bojowego w składzie całego oddziału¹⁶.

Jeśli chodzi o ocenę wytycznych wyszkolenia taktycznego, to największą ich wadą jest niby naukowy, zawiły a miejscami wprost niezrozumiały styl. Niejeden przedstawiciel "komsostawa" dobrze sobie nałamie głowę, zanim zrozumie, co oznacza" Statyka i dynamika form i rodzajów bojowych działań oddziałów" lub też jak należy pojmować zdanie, że "przerzucenie oddziałów w warunkach manewrowych nie będzie zależało od stworzonego w danej chwili położenia taktycznego, lecz nastąpi wyłącznie na skutek zakończenia działań taktycznych operacyjnym niepowodzeniem lub sukcesem". Nie bardzo jest jasne również, na czym polega różnica między obiektami nieruchomymi a posiadającymi stały charakter, ponadto już zupełnie trudno się do myśleć, dlaczego oddziały wojskowe i związki, do których się je przydziela, są określone jako obiekty o stałym charakterze i posiadają pomimo tego ruchliwość taktyczną.

Można się domyślać z treści wytycznych, że armia sowiecka będzie rozporządzała bardzo wielką ilością jednostek artylerii przeciwlotniczej i lotnictwa myśliwego, jednak nawet w tym wypadku zastosowanie innego zakresu wyszkolenia dla obu kategorii artylerii przeciwlotniczej nie wydaje się uzasadnione, szczególnie jeśli chodzi o dywizjony ruchome. W ten sposób przekreśla się bardzo dodatnią stronę wymienności, a w zamian nie zyskuje się nic, tym bardziej, że na szczeblu dywizjonu nie ma znowuż tak wielkich różnic w działaniu, zależnie od tego, czy są one użyte na obszarze operacyjnym, czy też krajowym.

W tym zakresie "Instrukcja" grzeszy przejaskrawionym i szkodliwym schematyzmem, który poza tym ujawnia się również w ujęciu tematów dla artylerii przeciwlotniczej obszaru operacyjnego. Trudno sobie wyobrazić, aby istniały tak ogromne różnice w działaniu lotnictwa w natarciu, obronie, pościgu, odwrocie, by artyleria przeciwlotnicza w każdej z tych odmian działań bojowych musiała swe zadanie rozwiązywać w zupełnie odmienny sposób. Bardzo dodatnią stroną wytycznych jest podkreślenie całej ważności umiejętnego współdziałania obu kategorii artylerii przeciwlotniczej z lotnictwem myśliwskim. Pod tym względem "Instrukcja" idzie z duchem czasu i że wszech miar jest godna naśladowania. Nadzwyczaj znamienną i interesującą cechą wytycznych jest stworzenie pojęcia "manewru ogniowego" w artylerii przeciwlotniczej. Istotnie, wbrew poglądom, jakie w tym zakresie panowały do niedawna, manewr taki nie tylko jest możliwy, lecz staje się on koniecznością we wszystkich wypadkach, gdy cel znajduje się w zasięgu ogniowym dwóch lub więcej baterii. W związku z tym nabiera zupełnie odmiennego znaczenia rola dowódcy dywizjonu, który dotychczas był skazany na bierne przypatrywanie się mniej lub więcej udanym wysiłkom swoich baterii. Ześrodkowanie ognia w bardzo wielkim stopniu wyrównywa trudności wynikające z właściwości samolotu jako celu. Wprawdzie stosowanie manewru ogniowego nie jest rzeczą łatwą i wymaga bardzo dobrego przygotowania całego personelu dywizjonu Jest to jednak jeden powód więcej, aby zwrócić na tę dziedzinę wyszkolenia tym większą uwagę.

Sam przez siebie temat wyszkolenia taktycznego jest logiczny i celowy, jeśli pominąć stale zresztą ujawniającą się w "Instrukcji" dążenie poszufladkowania wszystkiego co się da. Należy jednak zauważyć, że "Instrukcja" pomija milczeniem dość ważny szczegół, a mianowicie konieczność udziału lotnictwa w ćwiczeniach terenowych. Jest to z całego szeregu względów zagadnienie dość trudne do rozwiązania, jednak nie ulega wątpliwości, że bez udziału lotnictwa markującego cele dla artylerii przeciwlotniczej, wartość tych ćwiczeń w bardzo znacznym stopniu maleje.

Całość wytycznych wyszkolenia taktycznego, pomimo braków, zawiera oryginalne i słuszne myśli, dzięki czemu za sługuje na bliższą uwagę.

Wyszkolenie specjalne.

Celem wyszkolenia specjalnego jest przygotowanie oddziałów artylerii przeciwlotniczej do wykonywania skutecznego ognia oraz manewru ogniowego.

Do tego należy dążyć:

"przez doskonałe wyszkolenie szeregowych w kierunku opanowania techniki przygotowywania strzelania i dawania celnego strzału przy możliwie największej szybkości ognia, przez doskonałe wyszkolenie personelu dowodzącego w zakresie kierowania ogniem, stanowiącego podstawę manewru ogniowego”.

Rozdział o wyszkoleniu specjalnym nie zawiera nic szczególnie interesującego. Jak wynika z wyżej przytoczonych określeń, następuje tu nie tylko zazębianie się, ile pomieszanie celów wyszkolenia taktycznego i specjalnego w odniesieniu do personelu dowodzącego. Na uwagę zasługuje fakt, że sowiecka artyleria przeciwlotnicza jest zdatna do ostrzeliwania samolotów również na niskich wysokościach (20 metrów).

Ogniowe zadania artylerii przeciwlotniczej są ujęte w następujący sposób:
zniszczenie samolotów nieprzyjacielskich,
obezwładnienie lotnictwa nieprzyjacielskiego,
wskazywanie celów własnemu lotnictwu,
samoobrona baterii, wyrażająca się w niszczeniu oddziałów piechoty, kawalerii oraz jednostek zmotoryzowanych i zmechanizowanych nieprzyjaciela.

Przeprowadzenie wyszkolenia specjalnego opiera się na podobnym schemacie, jak wyszkolenia taktycznego, a więc zawiera ćwiczenia przygotowawcze, strzelania bateryjne, będące podstawą wyszkolenia specjalnego, wreszcie strzelania dywizjonowe w połączeniu z wyszkoleniem taktycznym.

Przy końcu rozdziału zamieszczono wzmiankę o konieczności dostarczania lotnictwa dla celów ćwiczebnych, co częściowo wypełnia lukę rozdziału o wyszkoleniu taktycznym.

Wyszkolenie ogólno-wojskowe.

Zadaniem wyszkolenia ogólno-wojskowego jest zabezpieczenie wyszkolenia taktycznego specjalnego przez:

a) wychowanie w żołnierzu i dowódcy świadomej karności rewolucyjnej,

b) rozwinięcie tężyzny fizycznej,

c) całkowite opanowanie osobistego uzbrojenia,

d) nabycie wprawy w wykorzystywaniu środków przewozowych,

e) wyrobienie poszanowania sprzętu i majątku skarbowego,

f) nabycie wprawy w wykonywaniu przewozów kolejowych.

Wyszkolenie ogólno-wojskowe jest przedmiotem tomu 2, "Instrukcji". Zakres i treść tego wyszkolenia nie przedstawia nic charakterystycznego dla artylerii przeciwlotniczej.

Rozdział I.

Zadanie, organizacja i metodyka wyszkolenia.

Oficerowie.

Program wyszkolenia oficerów obejmuje następujące działy:

Doskonalenie pod względem komunizmu.
Doskonalenie pod względem wykształcenia ogólnego.
Wyszkolenie pieszo, wychowanie fizyczne, wyszkolenie ogólno-wojskowe, wreszcie umiejętność wykorzystania środków lokomocji.
Wyszkolenie taktyczne.
Wyszkolenie specjalne.

Jest rzeczą ciekawą, że wyszkolenie oficerów jest w czasie uzgodnione z wyszkoleniem oddziałów w ten sposób, że wyprzedza je o 1.1/2 do 2 dekad.

Najbardziej interesującą właściwością wyszkolenia oficerów jest prawie całkowite pominięcie wykładów. Najważniejszym sposobem wyszkolenia jest samokształcenie się. Czas potrzebny na to uzyskuje się drogą racjonalizacji dnia pracy oficera.

Przykład w każdym razie bardzo pouczający.

Podoficerowie.

W sowieckiej artylerii przeciwlotniczej istnieją dwa typy podoficerów, a mianowicie:

podoficerowie, mający przeszkolenie przeciwlotnicze, są szkoleni w formacjach według tych samych programów, co młodsi oficerowie,
podoficerowie bez specjalnego przeszkolenia, przechodzą program, którego celem jest podniesienie poziomu ich wiadomości, tak, by byli oni zdolni do wykonywania funkcji młodszych oficerów.

Uczniowie szkól podoficerskich.

Kurs szkoły podoficerskiej trwa 12 miesięcy. Sposób szkolenia kandydatów na podoficerów nic szczególnie ciekawego nie zawiera.

Kontyngens.

Wyszkolenie młodszego rocznika dzieli się na następujące okresy: Okres 1. (od 1. XII. do 15. 1.) - Przygotowanie baterii do przeprowadzenia strzelań zimowych w warunkach najbardziej prostych.

Okres 2. (od 15. I. do 15. V.) - Przygotowanie baterii działającej w składzie dywizjonu do przeprowadzenia strzelań zimowych i letnich we wszystkich warunkach-

Okres 3. (od 1, VI. do 1. IX.) - Taktyczno - ogniowe doskonalenie oddziału, działającego w składzie zgrupowania wspólnie z innymi środkami obrony przeciwlotniczej.

Okres 4. (od 1. IX. do 1. XII.) - Zakończenie szkolenia pierwszego roku i przygotowanie do następnego roku.

W ciągu drugiego roku następuje doskonalenie szeregowych, mające na celu wyrobienie w nich umiejętności potrzebnych dla podoficera czasu wojennego.

Nie analizując bliżej tego systemu wyszkolenia, można stwierdzić, że o ile z punktu widzenia osiągnięcia szybkiej gotowości bojowej daje on pewne korzyści, to dokładność samego wyszkolenia, pomimo znacznej ilości czasu, zapewne pozostawia wiele do życzenia. Poza tym, nie można oprzeć się wrażeniu, że "Instrukcja" w ogóle nieco traci na wartości z chwilą, gdy od ogólnych wytycznych przechodzi do szczegółów wykonania.

Rozdziały I i II.

Rozdział II jest poświęcony mało interesującym zagadnieniom wyszkolenia oddziałów uzbrojonych w działa półstałe wz. 1900.

Rozdział III bardzo ogólnikowo podaje wskazówki wyszkolenia podoficerów i szeregowych rezerwy.

Powstrzymując się na razie od ogólnej oceny tomu 1. "Instrukcji", omówię w następnym artykule tomy 3, 4, 5, poświęcone wyszkoleniu taktycznemu i specjalnemu.

1) Rukowodstwo po bojewoj podgotowkie zienitnoj artylerji RKKA

2) Lgotniki po obrazowanju.

3) Starszij i średnij naczsostaw zapasa

4) Mładszije naczalniki

5) To znaczy czy należy ona do obrony obszaru krajowego (Zenitnaja artilerija wnutrenniej territorjalnoj strany) czy też do obrony obszaru operacyjnego (Wojskowaja zienitnaja artilerija).

6) Srednij i mładszij komsostaw.

7) Rabocze-krestjanskaja krasnaja armja, czyli Robotniczo- chłopska czerwona armia

8) W wojsku sowieckim wszystkie czynności szkoleniowe, mające na celu przygotowanie oddziału do strzelań ostrych artyleryjskich, a więc działoczyny, instrukcja strzelania, noszą zbiorową nazwę "przygotowania strzeleckiego". W niniejszej pracy temu terminowi sowieckiemu odpowiada termin "wyszkolenie specjalne" dla odróżnienia od wyszkolenia strzeleckiego, mającego u nas odmienne znaczenie.

9) W sowieckiej terminologii "objekt" odpowiada naszemu pojęciu małego obiektu wrażliwego, zaś "punkt" - wielkiego obiektu wrażliwego. Tym samym sowiecki "punkt" może się składać z kilku "punktów"

10) CEGAZO - przypuszczalnie Centralnaja grupirowska awiozenitnoj oborony.

11) SWAZO - przypuszczalnie Siektory zaimodiejstwija awiozenitnoj oborony

12) Dla wygody "Instrukcja" przyjmuje ogólną numerację tematów dla ZAWTS i WZA.

13) Prawdopodobnie na postoju

14) Sekcja obserwacyjna i zwiad oraz organa łączności. Sowiecka bateria dzieli się na pluton dowódcy i pluton ogniowy, w którego skład wchodzą działony i sekcja pomiarowa.

15) Zaczietnyje uprażnienja.

16) Prawdopodobnie dywizjon.

Przygotował Kamil Komarnicki

1) Rukowodstwo po bojewoj podgotowkie zienitnoj artylerji RKKA.

2) Lgotniki po obrazowanju.

3) Starszij i średnij naczsostaw zapasa.

4) Mładszije naczalniki.

5) To znaczy czy należy ona do obrony obszaru krajowego (Zenitnaja artilerija wnutrenniej territorjalnoj strany) czy też do obrony obszaru operacyjnego (Wojskowaja zienitnaja artilerija).

6) Srednij i mładszij komsostaw.

7) Rabocze-krestjanskaja krasnaja armja, czyli Robotniczo-chłopska czerwona armia.

10) CEGAZO - przypuszczalnie - Centralnaja grupirowka awiozenitnoj oborony.

11) SWAZO – przypuszczalnie - Siektory wzaimodiejstwija awiozenitnoj oborony.

12) Dla wygody "Instrukcja" przyjmuje ogólną numerację tematów dla ZAWTS i WZA.

13) Prawdopodobnie na postoju.

14) Sekcja obserwacyjna, zwiad oraz organ łączności. Sowiecka bateria dzieli się na pluton dowódcy i pluton ogniowy, w którego skład wchodzą działony i sekcja pomiarowa.

15) Zaczietnyje uprażnienja.

16) Prawdopodobnie dywizjonu.

wstecz