Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 10 maja 1924 r., o wprowadzeniu w życie nowej organizacji artylerii przeciwlotniczej Dowództwo Okręgu Korpusu Nr III poleciło utworzenie samodzielnej baterii artylerii przeciwlotniczej Nr 3 w Wilnie, przy 3.pułku artylerii ciężkiej. Pierwszym dowódcą baterii był kpt. Gustaw Piwakowski. Skład osobowy baterii był niewielki – 2 oficerów, 7 podoficerów i 26 szeregowych. Wyposażenie baterii stanowiły dwie armaty plot. półstałe kal. 76,2 mm wz.1902 i dwa karabiny maszynowe.
Rozkazem wykonawczym z dnia 27 listopada 1925 r. nakazano utworzyć m.in. 4 samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej przy 3. pac w Wilnie. Dywizjon składał się z 2 baterii. Ze względu na problemy kadrowo - sprzętowe, nowa organizacja artylerii p-lot została wstrzymana. W przypadku 4 daplotu dokonano zmiany numeru na 3 daplot.
W roku 1929 wszystkie dywizjony podporządkowano dowódcy 11 Grupy Artylerii - płk Rudolfowi Uderce. Nowe podporządkowanie skutenicznie rozwiązało szereg problemów szkoleniowych i kadrowych, na które cierpiała artyleria przeciwlotnicza w latach 20-tych. W marcu 1931 r. rozkazem Ministra Spraw Wojskowych utworzono 3 baterię w 3 sdaplot w Wilnie. Pozostałe dywizjony otrzymały 3-cie baterie w maju tego samego roku.
Zgodnie z etatem z 1931 r. w skład samodzielnego dyonu powinno wchodzić 16 oficerów, 33 podoficerów zawodowych oraz 255 podoficerów i szeregowych służby zasadniczej. Dyony uzbrojone były w armaty półstałe 75 mm wz. 97/25. W roku 1932 nastąpiło przemianowanie samodzielnych dywizjonów na dywizjony artylerii przeciwlotniczej.
Z dniem 25 października 1937 r. nastąpiło przezbrojenie 3 daplotu. Jedna z dotychczasowych baterie armat wz.97/25 została przeformowana w baterie motorową armat 40 mm wz.1936. Szkolenia obsługi zakończono z dniem 1 stycznia 1938 r. Do dnia 1 lutego 1939 r. w 3 daplot w Wilnie znajdowały się cztery baterie, w tym:
-
1 bateria - 40 mm armaty wz.1936;
-
2 bateria - 40 mm armaty wz. 1936;
-
3 bateria - 40 mm armaty półstałe wz.1938;
-
4 bateria - 75 mm armaty półstałe wz.1897/25;
Jednostka stacjonowała w nowych koszarach na Porubanku koło Wilna, dzieląc je częściowo z III dyonem 5. pułku lotniczego. W dniu 10 listopada 1938 r. 3 dyon otrzymał sztandar z rąk gen. Tadeusza Kasprzyckiego podczas uroczystości na Polu Mokotowskim w Warszawie.
Kolumna 3 dywizjonu artylerii przeciwlotniczej przed defiladą w dniu 3 maja 1939 r. w Wilnie.
Kadra
W latach 1926 - 1939 funkcję dowódcy 2 dywizjonu artylerii przeciwlotniczej sprawowali kolejno:
-
kpt. Gustaw Piwakowski - od 1924 do 1930
-
mjr Józef Popiel - od 1930 do 1938
-
mjr Stanisław Krzywobłocki - od 1938 do 1939
Kadra zawodowa oficerów 3 dywizjonu według stanu na 23 marca 1939 r. przedstawiała się następująco:
Dowódca dywizjonu | mjr Krzywobłocki Stanisław |
Adiutant | por. Osostowicz Stefan Marian |
Pomocnik dowódcy ds. gospodarczych | kpt. adm (art.) Umiastowski Jan |
Oficer mobilizacyjny | kpt. Dąbrowski Stefan Aleksander |
Dowódca plutonu łącznośc | por. Korbowicz Kazimierz |
Dowódca 1 baterii | por. Żdżarski Władysław Jan |
Dowódca plutonu | ppor. Renz Leonard |
Dowódca 2 baterii | por. kontr. Hołowań Jerzy |
Dowódca plutonu | ppor. Szperka Henryk |
Dowódca 3 baterii | por. Głuchowski Mieczysław Feliks |
Dowódca plutonu | ppor. Poszalski Mieczysław Francisze |
Uroczystość wręczenia sztandarów dnia 10 listopada 1938 r. na Polu Mokotowskim w Warszawie. Sztandary 2, 3 oraz 5 dywizonu artylerii przeciwlotniczej.
Okres mobilizacji
W wyniku napływających informacji o koncentracji wojsk niemieckich podjęto decyzję o mobilizacji we wszystkich jednostkach, w tym w Dowództwie Okręgu Korpusu nr III w Grodnie, pod które podlegał dyon. Mobilizacja 3 daplotu rozpoczęła się 24 sierpnia 1939 r. W wyniku mobilizacji dywizjon wystawił dywizjon półstały artylerii przeciwlotniczej nr 134, który składał się z trzech baterii półstałych o numerach 134, 135 i 136, oraz dwie baterie typu A o numerach 1 oraz 19, a także jedną baterie typu B nr 83.
Ponadto nadwyżki personalne i materiałowe odesłane zostają do Ośrodka Zapasowego Artylerii Przeciwlotniczej nr 2 w Trauguttowie.
Szlak bojowy
Dywizjon półstały artylerii przeciwlotniczej nr 134 – Dowodzony przez mjr Stanisława Krzywobłockiego. Składał się z trzech baterii półstałych o numerach 134, 135 i 136. Jednostka wyposażona była w półstałe armaty 75 mm wz.1897/25, po 4 na baterie. Przy tym należy wspomnieć, iż z dwunastego działa posiadała tylko pomost, gdyż samo działo pozostało w Wilnie do naprawy i nigdy nie zostało odesłane. Ponadto jednostka nie posiadała etatowo kolumny przewozowej, a jedynie pojazdy dowództwa i zwiadu.
Dowódca dyonu - mjr Stanisław Krzywobłocki
Adiutant - por. Mieczysław Głuchowski
Lekarz - podchorąży rezerwy dr Edmund Zalecki
Podoficer żywnościowy - st. ogn. Jan Mikołajczak
Podoficer gospodarczy - plut. zaw. Grod
Podoficer łączności - plut zaw. Szymczuk
Podoficer sanitarny - st. ogn. Szostakowski
Dowódca 134 baterii - por. art. Kazimierz Korobowicz
Oficer ogniowy 134 baterii - ppor.Leonard Renz
Szef 134 baterii - ogn. Późniak
Dowódca 135 baterii - por. rez. Wiktor Niemiec
Oficer ogniowy 135 baterii - ppor. rez. Mieczysław Poszalski
Szef 135 baterii - ogn. Gintowt - Dziewałtowski
Dowódca 136 baterii - por. rez. Stanisław Klukowski
Szef 136 baterii - plut. zaw. Lewicki
Dnia 27 sierpnia 1939 r. dyon wyruszył transportem kolejowym z Porubanka na stację kolejową Łódź Fabryczna., gdzie dotarł 28 sierpnia. Tam miał stanowić część ośrodka OPL Łódź. Dyon wraz z nasłuchem zajął stanowiska do dnia 29 sierpnia, z pomocą samochodów ciężarowych z kolumny przewozowej nr 443. Stanowiska ogniowe w rejonie m. Chojny, Leonów oraz między ul. Wileńską i Kurpiowską. Ponadto wystawiono dziewięć placówek obserwacyjno - nasłuchowych. Stanowisko dowódcy znajdowało się w fabryce przy ul. Karolewskiej 62.
Stanowisko armaty przeciwlotniczej 75 mm wz.97/25.
Dyon wszedł do walki od dnia 1 wrzesnia prowadząc ogień przeciwlotniczy wobec bombowców niemieckich. O godzinie 19:00 ogniem 135 baterii udało się zestrzelić samolot Ju-86, który spadł na zachodnim skraju Łodzi. W dniu 2 września bateria 136 zestrzeliła samolot He 111. W dniu 3 września kolejne zestrzelenie zaliczono baterii 135. W dniu 4 września baterie dyonu zestrzeliły dwa samoloty Ju 86. Dnia 5 września ogień baterii 135 i 136 doprowadził do strącenia kolejnej maszyny Ju-86. Dnia 6 wrzesnia rano strącono samolot He-111.
W dniu 6 września 1939 r. 134 dywizjon był ostatnią jednostką pozostałą w Łodzi. Otrzymawszy rozkaz załadowania się na transport kolejowy, baterie musiały znaleźć środki przewozowe we własnym zakresie, w celu opuszczenia stanowisk. Do godziny 5:00 całość sprzętu została zwieziona i załadowana. Transport ruszył w kierunku Warszawy. Transport utknął pod Skierniewicami wraz z pociągiem z nadwyżkami 8 daplot z Torunia, w wyniku zniszczenia linii kolejowej. W czasie postoju drużyny ckm dyonu zestrzeliły dwa samoloty Me 109 na niskim pułapie. Wobec niemożności kontynuowania trasy, dyon otrzymał rozkaz zniszczenia sprzętu i udania się do Ośrodka Zapasowego Artylerii Przeciwlotniczej.
W dniu 10 września 1939 r., przez Warszawę, dyon dotarł do CWAPlot w Trauguttowie k/ Brześcia. W nocy z 11 - 12 września 134 daplot wyruszył transportem kolejowym wraz z 2.,4, 10 i 11 baterią ćwiczebną, pociągiem. Mijając Pińsk i Łuniec, Sarny, Zdołbunów, dotarli do Krzemieńca dnia 15 września. Przebijając się przez Tarnopol i Kołomyję, dnia 19 września 1939 r. dyon przekracza granicę polsko - rumuńską w Starożeńcu.
Bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typu A nr 1 - bateria 4 armat 40 mm wz.36, przydzielona do 1 Dywizji Piechoty Legionów.
Dowódca – por. Stefan Maria Osostowicz
Oficer zwiadowczy – ppor.rez. Jan Kiedrzyński
Dowódca 1 plutonu – ppor. rez. Aleksander Andrzej Ciopa
Dowódca 2 plutonu – ppor. rez. mgr Jerzy Maciej Życki
Dowódca 3 plutonu – st. ogn. pchor. rez. Leszek Papiewski
Zastępca dowódcy plutonu – kpr. pchor. rez. Igor Smirnow
Dowódca 4 plutonu – plut. pchor. rez. Jan Rusiecki
Szef baterii – st. ogn. Wincenty Mikołajczak
Dnia 25 sierpnia 1939 r. bateria, transportem kolejowym, wyruszyła z Wilna do Oszechowa, gdzie miała bronić mostu na Narwi. Dnia 1 września 1939 r. plutony 1 i 4 zajęły stanowiska w obronie mostu na Narwii w Pułtusku. 6 września dołączyła do Dywizji. Szlak bojowy baterii we wrześniu 1939 przebiegał od Orzechowa i Pułtuska, przez Gnojno, Wyszków, Kuflew i Domanice. Podczas przebijania się przez pierścień okrążenia pod Domanicami bateria została rozbita. Dowódca baterii por. Stefan Osostowicz popełnił samobójstwo po stracie baterii. Brak dalszych szczegółów.
Bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typu A nr 19 - bateria 4 armat 40 mm wz.36, przydzielona do 19 Dywizji Piechoty.
Dówódca - kpt. art. Władysław Żdżarski
Oficer zwiadowczy - ppor.rez. Maurycy Hauke
Dowódca I plutonu - ppor. rez. Piotr Czartołomny
Dowódca II plutonu - ppor. rez. Witold Klimaszewski
Dowóca III plutonu - ogn. pchor. zaw. Franciszek Kaczmarek
Dowódca IV plutonu - plut. pchor rez. Zenon Gulbinowicz
Szef baterii - st. ogn. zaw. Golub
Podoficer samochodowy - plut. zaw. Michałowski
Puszkarz - kpr. zaw. Stanlewicz
Bateria rozpoczęła mobilizację dnia 24 sierpnia 1939 r., a zakończyła o godzinie 18:00 dnia 25 sierpnia 1939 r. Wieczorem tego dnia bateria opuściła koszary 3 daplot na Porubanku i zatrzymała się w pobliżu linii Wilda - Lida, gdzie pozostawała do dnia 26 sierpnia. Dnia 27 sierpnia bateria odjechała transportem kolejowym do Lidy. Dnia 28 sierpnia bateria wyładowała się w Płocku Radziwie. Tam zajęła stanowiska w obronie mostu przez Wisłę. Od dnia 1 września 1939 r. bateria prowadziła ogień przeciwlotniczy, skutecznie chroniąc przeprawy. W dniu 3 września do baterii dołączyły 3 plutony baterii nr 89 z Nowogródzkiej Brygady Kawalerii.
Dnia 8 września 1939 r. rozpoczęły się przygotowania do opuszczenia Płocka. Bateria wyruszyła marszem w kierunku Modlina, przebijając się przez zatłoczone drogi. W dniach 10 - 11 września 1939 r. bateria po ciężkim marszu stanęła w rejonie Czarna Struga. W dniu 13 września bateria weszła w skład oddziałów OPL Dowództwa Obrony Warszawy i tego dnia weszła w granice miasta. Dnia 14 września bateria zajęła stanowiska w rejonie Zoo na Pradze, a w dniu 18 września przeszła na stanowiska na Woli, juz w składzie grupy ppłk. dypl. Okulickiego. Dnia 20 września 1939 r. bateira przeszła w rejon CIWF na Bielanach, a dnia 22 września w rejonie koszar 1. pułku szwoleżerów. Dnia 29 września 1939 r., po kapitulacji stolicy, odbyła się ostatnia zbiórka baterii.
Bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typu B nr 83 - bateria 2 armat 40 mm wz.36, przydzielona do Wileńskiej Brygady Kawalerii.
Dowódca - ppor. art. Henryk Szperka
Dowódca I plutonu - ppor. rez. Tadeusz Borkowski
Dowódca II plutonu - kpr. pchor. rez. Zdzisław Ziemacki
Podoficer zawodowy baterii - kpr. pchor. rez. Bohdan Miksztowicz
Podoficer zawodowy I plutonu - kpr. pchor Borys Żagałkiewicz
Podoficer zawodowy II plutonu - kpr. pchor Henryk Nuszel
Mobilizacja baterii rozpoczęła się dnia 25 sierpnia 1939 r. Od dnia 26 do 29 sierpnia spełniała zadania OPL koszar na Porubanku, osłaniając mobilizację pozostałych baterii. W dniu 1 września dowódca baterii zameldował sie u dowódcy Wileńskiej Brygady w Rogowie pod Łodzią. Od dnia 1 do 10 września bateria poruszała się wraz z Brygadą i spełniała zadania obrony OPL. W dniu 9 września 1939 r. bateria otrzymała rozkaz przemarszu z m.p. Przysucha do Radomia i dalej walczyła z lotnictwem niemieckim w obronie Radomia, Puław, Lublina i Chełma Lubelskiego. Po drodze bateria uszkodziła jedno działo w marszu, jednak włączyła 2 armaty 40 mm z obsługami z szeregowych lotnictwa. Dnia 14 września bateria zameldowała się u gen. Zająca, wzmocnił baterię 3 działami z baterii nr 6 oraz rozkazał marsz do Łucka. Po ataku sowieckim 17 wrzesnia bateria otrzymała rozkaz marszu na granicę węgierską. Po drodze bateria, w składzie większej kolumny motorowej walczyła z Ukraińcami. W czasie marszu 19 - 20 września 1939 r. wojska sowieckie odcięły część kolumny, a bateria straciła 5 z 6 armat, część wozów i ludzi. Dnia 20 września bateria w składzie 3 oficerów, 80 szeregowych oraz 1 działa przekroczyła granicę węgierską. Bateria łącznie zestrzeliła 7 samolotów niemieckich.